Η Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, το σπουδαιότερο ίδρυμα ιστορίας της ελληνικής και δυτικοευρωπαϊκής τέχνης στη χώρα μας, με τη σημερινή της διάρθρωση, λειτουργεί από το 1976. Η ίδρυση όμως του θεσμού, ανάγεται στο 1900, όταν δημοσιεύτηκε ο σχετικός νόμος και ανέλαβε καθήκοντα εφόρου, ο Γεώργιος Ιακωβίδης (1900-1918). Ηδη όμως από το 1834, στα πλαίσια της νέας κοινωνικής οργάνωσης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, ο "Περί Τεχνολογικών Συλλογών" νόμος, προέβλεπε την ίδρυση Μουσείου ζωγραφικής και χαρακτικών έργων στην Αθήνα.

Η Πινακοθήκη δίνει προτεραιότητα στην ανάδειξη της νεότερης ελληνικής τέχνης. Ο αρχικός πυρήνας πινάκων, που συστάθηκε ήδη από τα πρώτα χρόνια του νέου κράτους, επί Καποδίστρια, εμπλουτίστηκε με δωρεές, ιδιαίτερα έργων δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, πλουσίων Ελλήνων της διασποράς. Στα 117 έργα που καταμετρήθηκαν το 1878, προστέθηκε και μεγάλη δωρεά πινάκων ζωγραφικής του Αλεξάνδρου Σούτζου, μεταξύ των οποίων είναι έργα του Καραβάτζιο, του Ανδρέα Παβία, του Στέφανου Τζαγκαρόλο, του Γύζη, του Λύτρα, του Βολανάκη κ.ά. Σήμερα, το σύνολο των έργων ζωγραφικής, των γλυπτών, χαρακτικών, μικρογραφιών και επίπλων της Εθνικής Πινακοθήκης ανέρχεται σε 20.000.

Εκτός από τις σημαντικές δωρεές που συνέχισαν να συρρέουν, όπως αυτές των Γεωργίου Αβέρωφ, Αικατ. Ροδοκανάκη, Γρηγ. Μαρασλή, Αντώνη Μπενάκη, Θεοδώρου Ράλλη, Νικηφόρου Λύτρα, του Γαλλικού Κράτους, με πρωτοβουλία του ζεύγους μιλλιέξ, των Γιαννούλλη Χαλεπά, Σοφίας Παρθένη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γιάννη Μόραλη κ.ά., οι καλλιτεχνικοί θησαυροί της Πινακοθήκης, εμπλουτίστηκαν επί Ζαχαρία Παπαντωνίου και Μαρίνου Καλλιγά, με αγορές σημαντικών έργων, όπως είναι η "Συναυλία των Αγγέλων" του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, η "Σταύρωση" του Λορέντζου Βενετσιάνο, η "Παναγία" της Βόρειας Ιταλικής Σχολής του 16ου αιώνα, η σπανιότατη συλλογή χαρακτικών από τον 16ο έως τον 20ο αιώνα. Το 1977 πραγματοποιήθηκε η προσάρτηση της περίφημης συλλογής Ευριπίδη Κουτλίδη, στην Εθνική Πινακοθήκη και έτσι εξασφαλίστηκε η αλληλοσυμπλήρωση των δύο συλλογών και η ολοκληρωμένη παρουσίαση της ελληνικής τέχνης του 19ου αιώνα.

Στην Εθνική Πινακοθήκη λειτουργεί ειδική βιβλιοθήκη Ιστορίας της Τέχνης, πλήρες φωτογραφικό εργαστήριο, σύγχρονο εργαστήριο συντήρησης, εργαστήριο αποκατάστασης ξύλου και γίνεται επίσης συντήρηση χάρτου.

Το κεντρικό κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης, επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου 50, έχει ανοίξει από τις 14/05/2021. Όλες οι άλλες υπηρεσίες του μουσείου, όπως και η βιβλιοθήκη (ανοιχτή για το κοινό τις εργάσιμες ημέρες 10.00 -14.00), βρίσκονται προσωρινά στους χώρους της Εθνικής Γλυπτοθήκης στο Άλσος Στρατού, Γουδή.

Μια σύνοψη της μόνιμης έκθεσης ζωγραφικής (περίπου 120 έργα) παρουσιάστηκε στην Εθνική Γλυπτοθήκη για το διάστημα 2013-2019.