Το Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της πόλης στην περιοχή του παλιού Ξενία. Το Μουσείο, μετά την πρόσφατη ανακαίνιση του κτιρίου στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013, επαναλειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2016 και φιλοξενεί τη νέα μόνιμη του έκθεση. Πρόκειται για ένα μοναδικό θεματικό μουσείο εικόνων, αφού τις συλλογές του απαρτίζουν κυρίως φορητά έργα θρησκευτικής ζωγραφικής των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων.

Στις τρεις αίθουσες, που διαρθρώνονται γύρω από ένα κεντρικό αίθριο, παρουσιάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή που απαντά στην Καστοριά σε ισάριθμες θεματικές ενότητες: «η Βυζαντινή Καστοριά», «η Μεταβυζαντινή Καστοριά», «τα καλλιτεχνικά μεταβυζαντινά εργαστήρια».

Στην έκθεση περιλαμβάνονται φορητές εικόνες κάθε είδους, όπως λιτανείας, δεσποτικές, λατρευτικές, επιστυλίου και βημόθυρα τέμπλου. Πολλές από αυτές είναι σπάνιας εικονογραφίας και ζωγραφικής. Λιγοστές αποτοιχισμένες τοιχογραφίες, νομίσματα και κοσμήματα συμπληρώνουν τη γνώση μας για τη ακμάζουσα τοπική κοινωνία και τέχνη της εποχής.

Eνημερωτικές πινακίδες με εποπτικό υλικό σε άμεσο συσχετισμό με τα εκθέματα, συνθέτουν μικρές γοητευτικές ανθρώπινες ιστορίες που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της βυζαντινής και μεταβυζαντινής καστροπολιτείας, με πρωταγωνιστές τους κτήτορες των εκκλησιών, τοπικούς αξιωματούχους, αρχόντισσες και επώνυμους καλλιτέχνες. Παράλληλα, μέσα από σύγχρονες ψηφιακές εφαρμογές, ο επισκέπτης ανακαλύπτει με διαδραστικό τρόπο τα πολυάριθμα μνημεία της πόλης, ενώ μαθαίνει τα μυστικά που κρύβει η τεχνική της κατασκευής μιας βυζαντινής εικόνας.

Η νέα έκθεση αναδεικνύει τη σημασία και την ακτινοβολία της Καστοριάς στο πλαίσιο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και των μεταβυζαντινών χρόνων και προβάλλει το μοναδικό πλούτο των εικόνων της. Παράλληλα προσφέρει στον επισκέπτη τα ερεθίσματα για να κατανοήσει τις συνθήκες που ευνόησαν την ιδιαίτερη καλλιτεχνική άνθηση της περιοχής.

Η έκθεση βρίσκεται σε ανοιχτό διάλογο με τις εκκλησίες του ιστορικού κέντρου από όπου κυρίως προέρχονται οι πολύτιμες αυτές εικόνες. Έτσι το μουσείο γίνεται η αφετηρία για μια περιήγηση στις γειτονιές και τα λιθόστρωτα καλντερίμια του βυζαντινού κάστρου, ένα ταξίδι στο χώρο και το χρόνο, στην Καστοριά, την πόλη «υπαίθριο μουσείο».