Το Μουσείο Σχηματαρίου, κατασκευής 1890, αποτελείται από ένα μονόχωρο, κεραμοσκεπές, λιθόκτιστο κτίσμα, εμβαδού 130 τ.μ. και από έναν ευρύχωρο αύλειο χώρο εμβαδού 733,5 τ.μ. Βρίσκεται μέσα στην πόλη του Σχηματαρίου, εν μέσω κατοικημένης περιοχής και ιδρύθηκε με δαπάνες της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας για να στεγάσει τις αρχαιότητες που προήλθαν από τις πρώτες ανασκαφές της στην περιοχή των νεκροταφείων, κυρίως, και της ακροπόλεως της αρχαίας Τανάγρας (τα έτη 1874-1890 και 1911), από περισυλλογές και από παραδόσεις τυχαίων, στην περιοχή ευρημάτων.

Πριν από την έναρξη το 1874 των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας, η περιοχή της αρχαίας Τανάγρας είχε αποτελέσει πεδίο δράσεως λαθρανασκαφέων, οι οποίοι αναζητούσαν «Ταναγραίες», τα γνωστά ελληνιστικά ειδώλια. Οι ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή έθεσαν τέλος στην ανεξέλεγκτη αυτή κατάσταση.

Παράλληλα διοργανώθηκε από τους εντεταλμένους αρχαιολόγους της Αρχαιολογικής Εταιρείας, επιχείρηση περισυλλογής των αρχαίων (γλυπτών, επιτυμβίων, αρχιτεκτονικών μελών και επιγραφών κυρίως), που ήταν εντοιχισμένα σε διάφορα σύγχρονα κτίσματα ή κείτονταν σε διάφορα σημεία του αρχαιολογικού χώρου.

Η πληθώρα των ευρημάτων, τα οποία είτε φυλάσσονταν στο κοινοτικό κατάστημα και στο προαύλιο της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος στο Σχηματάρι, είτε μεταφέρονταν στην Αθήνα, στις συλλογές αρχικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας, που στεγάζονταν στο Βαρβάκειο και στο Πολυτεχνείο και στις αποθήκες αργότερα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, έκανε επιτακτική την ανάγκη ίδρυσης Αρχαιολογικού Μουσείου στο Σχηματάρι.

Το Μουσείο, που ιδρύθηκε το 1890 και λειτούργησε από το 1904, συγκέντρωσε όλες τις αρχαιότητες που βρίσκονταν στο Σχηματάρι. Όσες αρχαιότητες είχαν μεταφερθεί στην Αθήνα, παρέμειναν εκεί, στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.