Η Ιερά Μονή Οσίου Μελετίου, ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της χώρας, βρίσκεται στα ΝΑ του όρους Πάστρα του Κιθαιρώνα και απέχει περίπου 2,5 χλμ. ανατολικά του οικισμού Οινόης (Μάζι) Μεγαρίδος.



Η ιστορία της μονής είναι άρρηκτα δεμένη με τη δράση του Οσίου Μελετίου του Νέου, που ήταν ο μεταρρυθμιστής της ασκητικής ζωής στην Ελλάδα. Ο Όσιος Μελέτιος, που καταγόταν από την Καππαδοκία, στα τέλη του 11ου αιώνα έφθασε στην περιοχή, όπου υπήρχε η Μονή του Συμβόλου, και εγκαθίδρυσε τη δική του μοναχική κοινότητα, ακολουθώντας τις αυστηρές αρχές του ασκητισμού των πρώτων χριστιανικών χρόνων.



Το Καθολικό της Μονής ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο και νάρθηκα, ο οποίος γύρω στα 1150 επεκτάθηκε σε λιτή, με δύο κίονες και πτέρυγες προς βορρά και νότο. Γύρω στο 1200 προστέθηκε ανοικτός κιονοστήρικτος εξωνάρθηκας.

Η λιτή κοσμείται με τοιχογραφίες που ανάγονται στο γ΄ τέταρτο του 16ου αι., ενώ σώζονται αποσπασματικά και τοιχογραφίες της υστεροβυζαντινής εποχής.

Στο βόρειο τμήμα του Καθολικού βρίσκεται ο τάφος του Οσίου Μελετίου, ενώ στα νοτιοδυτικά του είναι προσκολημμένο το παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών (1100).



Ο περίβολος της μονής, από νότια, ανατολικά και βόρεια περιβάλλεται από πτέρυγες κελλιών, εκ των οποίων η βόρεια χρονολογείται στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Στα δυτικά του περιβόλου βρίσκεται η Τράπεζα, τα μαγειρεία και τα βοηθητικά κτίρια αυτών, επίσης, μεταβυζαντινών χρόνων. Στην ημικυλινδρική κόγχη της τράπεζας διατηρούνται αξιόλογες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο γ΄ τέταρτο του 16ου αι.



Στον ευρύτερο χώρο του συγκροτήματος εντοπίζονται πολυάριθμα παραλαύρια (μονύδρια ? ασκητάρια), όπως ο ημιερειπωμένος Ι. Ν. Αγ. Θεοδώρων, πλησίον της Μονής, ο επίσης ερειπωμένος Ι. Ν. Αγ. Νικολάου, ΒΔ της Μονής, ο Ι. Ν. Αγ. Ιωάννη, στα Β-ΒΑ της Μονής, ο Ι. Ν. Αγ. Δημητρίου, στην Οινόη, ο ημιερειπωμένος Ι. Ν. Αγ. Παρασκευής, στον οικισμό «Πουρνάρι», ο Ι. Ν. Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, στη θέση «Καστανάβα» Βιλλίων, και η Παναγία, πλησίον και ΝΔ της Μονής, με αξιόλογο τοιχογραφικό διάκοσμο μεταβυζαντινών χρόνων. Από τα πιο αξιόλογα παραλαύρια της Μονής είναι ο Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου, στον οικισμό «Πουρνάρι», ο οποίος ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους.



Η μονή απέκτησε μεγάλη φήμη, έγινε σταυροπηγιακή και διατήρησε την ακμή της έως το 16 αιώνα, οπότε ανακαινίσθηκε από το Μητροπολίτη Αθηνών Νικάνορα. Στο πέρασμα των αιώνων υπέστη πολλές καταστροφές από επιδρομές και λεηλασίες και στα χρόνια μετά την απελευθέρωση παρήκμασε, ενώ το 1883 έγινε μετόχι της Μονής Φανερωμένης Σαλαμίνας.

Η μονή ανασυστάθηκε το 1928 και από το 1950 λειτουργεί ως γυναικεία Μονή, δεχόμενη σημαντικό αριθμό προσκυνητών.