Ο μακεδονικός «τάφος της Βεργίνας» ή «τάφος Ρωμαίου» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ταφικά μνημεία της περιοχής της Βεργίνας, τόσο για την αρχιτεκτονική του μορφή όσο και για το μέγεθός του. Ο τάφος βρίσκεται βοριότερα του ανακτόρου προς την πλευρά της πεδιάδας, σε ένα ανάχωμα που σχηματίζεται και ορίζεται δυτικά και νότια από το «ρέμα της Παλιοπαναγιάς». Παρά την έλλειψη κινητών ευρημάτων, ο τάφος χρονολογείται λόγω της αρχιτεκτονικής του μορφής και της σύγκρισής του με το ανάκτορο των Αιγών στο πρώτο μισό του 3ου αι. π.Χ.

Ο «τάφος του Ρωμαίου» είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος τάφος από όλους τους μακεδονικούς τάφους μετά από αυτόν του Φιλίππου. Είναι κατασκευασμένος από πωρόλιθους. Εντυπωσιάζει με την ιδιαίτερα κομψή σε εκτέλεση πρόσοψή του. Αποτελείται από προθάλαμο και νεκρικό θάλαμο. Η πρόσοψη στέκεται πάνω σε χαμηλή βάση, η οποία παίζει το ρόλο του στυλοβάτη. Τέσσερις ραδινοί ιωνικοί κίονες στηρίζουν το απλό διμερές ιωνικό επιστύλιο. Ακολουθεί μια λεπτή ζωφόρος, η οποία διαθέτει γραπτό διάκοσμο, αποτελούμενο από μίσχους και λουλούδια. Η πρόσοψη κλείνει με ιωνικό γείσο και επιστέφεται από αέτωμα. Η τραχύτητα του πωρόλιθου εξαφανίζεται με την το επίχρισμα που χρησιμοποιήθηκε. Η θύρα και τα μέλη της (κατώφλι, παραστάδες και θυρόφυλλα) είναι κατασκευασμένα από μάρμαρο και δίνουν ένα διαφορετικό τόνο στο μνημείο. Το θυρόφυλλα της εξωτερικής πόρτας έχουν ύψος 3,14 μ. και βρέθηκαν πεσμένα στο εσωτερικό του προθαλάμου.

Ο προθάλαμος έχει διαστάσεις 4,56 x 2,50 x 4,34 (ύψος) και διαθέτει γραπτό διάκοσμο. Σε ύψος 2,22 μ. από το το έδαφος, στο σημείο όπου ξεκινά η καμάρα του μνημείου, υπάρχει μια στενή ζωφόρος με γραπτή φυτική διακόσμηση. Λουδούδια σε διάφορα χρώματα πάνω σε ένα βαθυκύανο βάθος μαζί με λευκούς μίσχους και πράσινα φύλλα δημιουργούν μια εντυπωσιακή χρωματική ποικιλία. Ο προθάλαμος χωριζόταν με δίφυλλη μαρμάρινη πόρτα από τον κυρίως θάλαμο. Αυτός είναι τετράγωνης κάτοψης με διαστάσεις 4,56 x 4,56 μ. και έχει ύψος 4,44 μ. Διακοσμητική ζωφόρος, αντίστοιχη με αυτή του προθαλάμου, υπάρχει και στο νεκρικό θάλαμο, η οποία δε διαθέτει φυτική παράσταση, αλλά καλύτεται μόνο με το βαθυκύανο χρώμα. Πάνω στη ζωφόρο βρέθηκαν καρφιά, όπου πιθανόν θα κρέμονταν στεφάνια και άλλα αντικείμενα για το νεκρό.

Μέσα στο θάλαμο βρέθηκαν ένας μεγαλοπρεπής μαρμάρινος θρόνος, στη βορειοανατολική γωνία, κια μια κτιστή κατασκευή, που πιθανόν ήταν η νεκρική κλίνη. Ο θρόνος βρέθηκε σπασμένος σε τέσσερα μεγάλα κομμάτια και σε πολλά άλλα μικρότερα. Στεκόταν πάνω σε μια μαρμάρινη βάση και έχει συνολικό ύψος 1,98 μ. Μπροστά από το θρόνο βρισκόταν και ένα ανεξάρτητο υποπόδιο, που συμπληρώνει την εντυπωσιακή εικόνα. Πρότυπο του θρόνου μπορούν να θεωρήθουν σίγουρα αντίστοιχοι θρόνο σε ξύλο. Τα μποροστινά πόδια του θρόνου διέθεταν γραπτή διακόσμηση, ενώ τα δυο στηρίγματα των χεριών κατέληγαν σε πλαστικές σφίγγες. Σε ορισμένα σημεία του θρόνου πρέπει να υπήρχαν διακοσμητικοί πίνακες με γραπτή σύνθεση. Ένας από αυτούς τους πίνακες που έχει διασωθεί εικονίζει δυο γρύπες αριστερά και δεξιά, οι οποίοι έχουν επιτεθεί σε ένα ελάφι για να το κατασπαράξουν.

Οι γραπτές ζωφόροι στην πρόσοψη και στους εσωτερικούς τοίχους του τάφου, καθώς και ο γραπτός πίνακας στο θρόνο δίνουν κάποιες ενδείξεις για τη μεγάλη ζωγραφική της εποχής. Αλλά και η εξαίρετη αρχιτεκτονική μορφή της πρόσοψης δίνουν ένα εντυπωσιακό ταφικό σύνολο απαράμιλλης ομορφιάς. Ο τάφος ήταν συλημένος ήδη από την αρχαιότητα, όπως και όλοι οι μακεδονικοί τάφοι της περιοχής που ανακαλύφθηκαν πριν το 1997. Μέσα στον τάφο βρέθηκαν λιγοστά θραύσματα κορινθιακών και άλλων αγγείων, τα οποία έπεσαν μέσα στον τάφο σύμφωνα με τον ανασκαφέα του έπειτα από τη σύληση του.

Ο τάφος αποκαλύφθηκε το 1938 από τον καθηγητή του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Μανόλη Ανδρόνικου, Κ.Α. Ρωμαίο. Ήταν ο δεύτερος μακεδονικός τάφος που βρέθηκε στην περιοχή της Βεργίνας μετά την αποκάλυψη του «τάφου Heuzey» το 1855. Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον τάφο αποτελούν το γεγονός ότι δεν καλυπτόταν από τύμβο αλλά και ότι βρισκόταν μακριά από το νεκροταφείο των Αιγών, ενώ δίπλα του βρέθηκαν λείψανα οικιών.