Το Σπήλαιο Πετραλώνων ανοίγεται στους δυτικούς πρόποδες του όρους Κατσίκα, στη Χαλκιδική. Σχηματισμένο πιθανώς πριν από ένα και πλέον εκατομμύριο χρόνια μέσα σε ασβεστόλιθους του Άνω Ιουρασικού (ηλικίας της τάξεως των 150 εκατομμυρίων ετών), έχει επιφάνεια περίπου 10.000 τ.μ., με μεγάλες αίθουσες κατάκοσμες από πολύχρωμους σταλακτιτικούς και σταλαγμιτικούς σχηματισμούς.

Ο επισκέπτης, αφού διασχίσει οριζόντια τεχνητή σήραγγα, φτάνει στο σπήλαιο και, ακολουθώντας τη διευθετημένη διαδρομή, μήκους περίπου 300 μ., διέρχεται από τις κυριότερες αίθουσες και θαλάμους του, όπου έχει την ευκαιρία να θαυμάσει αυτό το μεγαλειώδες δημιούργημα της φύσης. Ο επισκέψιμος χώρος και οι τουριστικές υποδομές του εντάχθηκαν πρόσφατα σε πρόγραμμα εκτεταμένης αναβάθμισης στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου με την Ευρωπαϊκή Ένωση έργου «Ανάδειξη Σπηλαίου Πετραλώνων και αναβάθμιση των υποδομών του» που ανέδειξε τη δυσική ομορφιά του σπηλαίου.

Η αρχική είσοδος του σπηλαίου σήμερα έχει κλείσει από φυσικά αίτια. Ήταν ένα κυκλικό άνοιγμα στην οροφή μιας μεγάλης αίθουσας, από το οποίο μπαινόβγαιναν στο σπήλαιο άνθρωποι και ζώα για πολλές δεκάδες χιλιετίες στην προϊστορία. Από αυτό έπεφταν επίσης στο εσωτερικό πέτρες και χώματα, σχηματίζοντας με τα χρόνια έναν τεράστιο κώνο, ο οποίος σταδιακά τελικά έφραξε τελείως την είσοδο.

Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε το 1959 από κατοίκους του χωριού που βρήκαν στο εσωτερικό του πολλά απολιθωμένα οστά ζώων και το 1960 ένα ανθρώπινο κρανίο. Πρόκειται για το αρχαιότερο ανθρώπινο λείψανο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο, το οποίο ανήκει στο είδος Homo heidelbergensis και είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη μελέτη της εξέλιξης του ανθρώπινου γένους, καθώς και για την παρουσία του στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Ανασκαφές που διενεργήθηκαν στο εσωτερικό του σπηλαίου, αρχικά από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος και πρόσφατα από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, απέδωσαν πολυάριθμα ευρήματα της Παλαιολιθικής εποχής, τα οποία χρονολογούνται στο Μέσο Πλειστόκαινο, περίπου πριν από 600.000 έως 300.000 χρόνια. Πρόκειται δηλαδή, για μία από τις αρχαιότερες αρχαιολογικές θέσεις της Ευρώπης. Το σπήλαιο χρησίμευε ως καταφύγιο ανθρώπων, αλλά και σαρκοβόρων ζώων. Άνθρωποι και σαρκοβόρα δεν ζούσαν βέβαια μαζί, αλλά εναλλάσσονταν. Από τη δραστηριότητα των παλαιολιθικών ενοίκων του έχουν διασωθεί κυρίως οστά από τα διατροφικά τους κατάλοιπα, τα οποία μαρτυρούν τις κυνηγετικές τους πρακτικές και τις διατροφικές τους συνήθειες. Επίσης, έχουν διασωθεί και λίθινα εργαλεία τους, μαρτυρίες της τεχνολογίας και του πολιτισμού τους. Όταν οι άνθρωποι εγκατέλειπαν το σπήλαιο, αυτό γινόταν καταφύγιο των σαρκοβόρων ζώων, τα οποία μετέφεραν μέσα σε αυτό τη λεία τους, αφήνοντας έτσι πολλά κατάλοιπα τροφής, κυρίως οστά φυτοφάγων. Και τα ίδια τα σαρκοβόρα, εξάλλου, τύχαινε συχνά να πεθάνουν μέσα στο σπήλαιο. Έτσι συγκεντρώθηκαν μεγάλες ποσότητες οστών ζώων απολιθωμένα, τα οποία αποτελούν πολύτιμες πηγές πληροφοριών για την πανίδα και το περιβάλλον εκείνων των περιόδων.

Τα ευρήματα των ανασκαφών, συμπεριλαμβανομένων των απολθωμένων οστών και των καταλοίπων της ανθρώπινης δραστηριότητας, εκτίθενται στο Μουσείο Πετραλώνων, το οποίο ύστερα από την ολοκλήρωση του έργου «Επανέκθεση συλλογών Μουσείου Πετραλώνων» είναι και πάλι επισκέψιμο για το κοινό από τις 26 Αυγούστου 2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Gruen R. (1996): A re-analysis of electron spin resonance dating results associated with the Petralona hominid. Journal of Human Evolution, 30 (3): 227-241.

Κουφός Γ., Τσουκαλά Ε. (2007): Πετράλωνα, ένα σπήλαιο, μια προ...ιστορία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Ντάρλας Α.Ι. (2014): Αναζητώντας την ταυτότητα και τη σπουδαιότητα του σπηλαίου Πετραλώνων για την ελληνική και ευρωπαϊκή Προϊστορία. Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου «Εκατό Χρόνια Έρευνας στην Προϊστορική Μακεδονία, 1912?2012», Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης: 195-204.

Τσουκαλά Ε. (1989). Συμβολή στη μελέτη της παλαιοπανίδας των μεγάλων Σπονδυλωτών (Carnivora, Perissodactyla, Artiodactyla) του σπηλαίου των Πετραλώνων της Χαλκιδικής. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Γεωλογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ., 1 (8): 1-360.