Η Σπηλιά Κουβελέικη Α΄ βρίσκεται στο πρανές μικρής αβαθούς κοιλάδας, η οποία εκτείνεται στα ανατολικά της λεκάνης του Ευρώτα και ειδικότερα στο νοτιοανατολικό άκρο της πεδινής έκτασης του Βρονταμά Λακωνίας. Βρίσκεται σε απόσταση 5 χλμ. νοτιοδυτικά του Αλεποχωρίου και 57 χλμ. νοτιοανατολικά της Σπάρτης, σε υψόμετρο 350 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Ανήκει σε σύνολο παρακείμενων σπηλαίων, που περιλαμβάνουν επίσης τις σπηλιές Κουβελέικη Β?, σε απόσταση 50 μ., και Κουβελέικη Γ΄, σε απόσταση 100 μ.



Το σπήλαιο αποτελείται από δύο θαλάμους, διαστάσεων 8 Χ 4 Χ 2,5 μ. και 10 Χ 6 Χ 1,60 μ., που διαχωρίστηκαν από κατολισθήσεις. Κατά την ανασκαφή, που διενήργησε η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας, αποκαλύφθηκαν και στους δύο θαλάμους αρχαιολογικές επιχώσεις της Νεότερης και Τελικής Νεολιθικής περιόδου, χρονολογικό φάσμα που επιβεβεβαιώνεται και από τις ραδιοχρονολογήσεις τμημάτων άνθρακα (5300-3820 π.Χ.). Εντοπίσθηκαν επάλληλα δάπεδα χρήσης διαμορφωμένα με ασβεστοκονίαμα, λάκκοι με ίχνη τέφρας και πηλού, λίθινες κατασκευές και εστίες με συγκεντρώσεις οστών ζώων και φυτών, περιοχές με υπολείμματα από την κατεργασία λίθινων εργαλείων, καθώς και χώρος με ανθρώπινες ταφές.



Η κατανομή των ευρημάτων δείχνει διαμόρφωση χώρων για διαφορετικές δραστηριότητες μεταξύ των δύο θαλάμων. Ο εσωτερικός χρησιμοποιείται κυρίως για οικιακές ασχολίες που έχουν σχέση με την παρασκευή τροφής και το μαγείρεμα, ενώ ο εξωτερικός για εργασίες που σχετίζονται με την κατασκευή εργαλείων και κεραμικής, την επεξεργασία φυτών και το σταυλισμό ζώων. Στα ευρήματα περιλαμβάνεται κεραμική διαφόρων κατηγοριών (λεπτή, διακοσμημένη και χονδροειδής), καθώς και εξειδικευμένα εργαλεία, τόσο τριπτά (μυλόλιθοι και τριπτήρες), όπως και αποκρουσμένα από πυριτόλιθο και οψιανό, καθώς και οστέινα. Βρέθηκαν επίσης σφονδύλια, κοσμήματα από όστρεο και πηλό και ειδώλια. Σε σχηματισμό αγγείων που ήταν προστατευμένα από ασβεστολιθική πλάκα αποκαλύφθηκε ταφή νηπίου (εγχυτρισμός) και δευτερογενείς ταφές εννέα ατόμων, η ανθρωπολογική μελέτη των οποίων δείχνει υγιείς πληθυσμούς με δραστηριότητες έντονης καταπόνησης.



Από τη σύνθεση των δεδομένων συνάγεται ότι κατά τη Νεολιθική περίοδο η Σπηλιά Κουβελέικη Α΄ χρησιμοποιείται εποχικά από γεωργοκτηνοτροφικές ομάδες, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι επέλεξαν να εγκατασταθούν σε περιοχή περιορισμένων παραγωγικών δυνατοτήτων, της οποίας εκμεταλλεύονται τις πρώτες ύλες (ντόπιες αποθέσεις πηλών), συγχρόνως συμμετέχουν σε δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων με πιο μακρινές γεωγραφικές περιοχές (πρώτες ύλες πυριτόλιθου και οψιανού Μήλου). Η άσκηση μικτής οικονομίας στο σπήλαιο αυτό εντάσσεται μεν στο γενικό πλαίσιο της χρήσης θέσεων στη Νεολιθική της νότιας Ελλάδας, αλλά παρουσιάζει και εναλλακτικές στρατηγικές: συγκεκριμένα, οι σπηλιές Κουβελέικες Α΄ και Β΄ φαίνεται ότι κατά καιρούς χρησιμοποιούνται συγχρόνως από τις ίδιες ομάδες, αλλά με σαφή διαχωρισμό δραστηριοτήτων, όπως τεκμηριώνεται από την ποσοτική και ποιοτική διαφορά των ευρημάτων και τον τρόπο χρήσης των χώρων. Αυτός ο συνδυασμός ταυτόχρονης χρήσης παρακείμενων σπηλαίων αποτελεί σπάνια περίπτωση στον ελλαδικό χώρο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα προκαταρκτικά αποτελέσματα από την έρευνα στη γειτονική Κουβελέικη Γ', τα οποία δείχνουν σύγχρονη χρήση με τις άλλες δύο σπηλιές του συνόλου.



Το σπήλαιο δεν αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο.