ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
 
 
© Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων
Ναός Αγ. Δημητρίου & Νέστορα
Σε φυσικό άνδηρο στην εύφορη κοιλάδα των Κεραμείων έχει οικοδομηθεί σημαντικό συγκρότημα εκκλησιαστικής και κοσμικής αρχιτεκτονικής, που χρονολογείται στην περίοδο της Ύστερης Ενετοκρατίας (16ο αι.). Αποτελείται από επιβλητική διώροφη κατοικία που πιθανώς άνηκε στον τοπικό άρχοντα της περιοχής, καθώς και από σύμπλεγμα δύο ναών αφιερωμένων στους αγίους Νέστορα και Δημήτριο, οι οποίοι συνεμαρτύρησαν.

Το συγκεκριμένο σύμπλεγμα παρουσιάζει μορφολογικό ενδιαφέρον, καθώς η ανατολική όψη εμφανίζεται ως ενιαίος συνεχής τοίχος, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για τη σύνθεση δύο ξεχωριστών ναών σε παρατακτική διάταξη. Ο βόρειος (Αγ. Νέστορας) είναι καθιερωμένος στο καθολικό δόγμα, ενώ ο νότιος (Αγ. Δημήτριος) στο ορθόδοξο. Ο Αγ. Νέστορας ήταν ο κύριος λατρευτικός χώρος του συγκροτήματος. Ο ναός ανήκει στο διαδεδομένο τύπο του καμαροσκεπούς μονόχωρου. Το Ιερό Βήμα πλαισιώνεται από δύο σχεδόν συμμετρικά προσκτίσματα, τα οποία επικοινωνούν με αυτό μέσω ανοιγμάτων. Το βόρειο πρόσκτισμα κοσμείται με γείσο και καλύπτεται από θόλο και λειτουργούσε πιθανότατα ως σκευοφυλάκιο (sacristia), ενώ το νότιο -του οποίου η ανωδομή δεν διασώζεται- διέθετε επίπεδη στέγαση με εσωτερική ξύλινη σκάλα και ίσως είχε τη χρήση κωδωνοστασίου (campanilum). Ο λειτουργικός εξοπλισμός του Ιερού Βήματος περιελάμβανε αλτάριο (λατινικό θυσιαστήριο), που φέρει αναγεννησιακά και μανιεριστικά χαρακτηριστικά. Επιστέφεται με αετωματική απόληξη, στηριζόμενη σε δύο μονολιθικούς κίονες, οι οποίοι εδράζονται σε ορθογώνια λίθινη Τράπεζα πάνω σε τρεις μονολιθικές βάσεις. Στο εσωτερικό της επίστεψης υπάρχει τόξο, κοσμούμενο από αντωπούς αγγέλους-ερωτιδείς. Το τόξο στηρίζεται σε πεσσούς με πεσσόκρανα που φέρουν φυτικό διάκοσμο.

Το Βήμα καλύπτεται με σταυροθόλιο, οι βάσεις του οποίου κοσμούνται από λαξευτές μορφές που πιθανώς αποδίδουν τα τέσσερα ζώα της Αποκάλυψης (Αετός-Ευαγγελιστής Ιωάννης, Λέων-Ευαγγελιστής Μάρκος, Άγγελος-Ευαγγελιστής Ματθαίος, Μόσχος-Ευαγγελιστής Λουκάς). Το δάπεδο του Βήματος βρίσκεται ελαφρώς υψηλότερα από το κεντρικό κλίτος και διαχωρίζεται από αυτό με δύο λαξευτά τόξα. Ο ναός κοσμείται περιμετρικά με γείσο, το οποίο τοποθετείται στη γένεση του κεντρικού θόλου, που αποτελείται από λαξευμένους λιθόπλινθους.

Ο Άγ. Δημήτριος ανήκει στον τύπο του απλού καμαροσκεπούς μονόχωρου ναού. Η αβαθής κόγχη του Βήματος εγγράφεται εντός του ανατολικού τοίχου ενώ υπάρχει πρόθεση στο βόρειο τοίχο, ο οποίος αποτελεί ουσιαστικά τον τοίχο του νοτιοανατολικού προσκτίσματος του Αγ. Νέστορα.

Το σύμπλεγμα των ναών είναι χτισμένο με το συνήθη τρόπο δόμησης της περιόδου. Η τοιχοδομία αποτελείται από αργολιθοδομή με ισχυρό συνδετικό ασβεστοκονίαμα, που καλύπτεται με επίχρισμα εξομαλύνοντας τις δομικές ακανονιστίες. Οι λαξευτοί λιθόπλινθοι, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή γωνιολιθών, παραστάδων και φεγγιτών πιθανώς αφήνονταν ανεπίχριστοι.

Τα περίτεχνα θυρώματα στη δυτική πλευρά, με μνημειωδέστερο αυτό του Αγ. Νέστορα, χρονολογούνται στο α΄ μισό του 16ου αι. Τα υπέρθυρα φέρουν λαξευμένο διπλό οικόσημο, του τύπου της ασπίδας εντός δέλτου, το οποία δεν είναι δυνατόν να αναγνωστούν. Ενδεχομένως άνηκουν σε δύο οικογένειες που συνδέθηκαν με καθολικό ή μεικτό γάμο.

Κατά τους χρόνους της οθωμανικής κατάκτησης, η έπαυλη πιθανώς αποτέλεσε κατοικία του τοπικού διοικητή και οι ναοί απέκτησαν άλλη χρήση ίσως οικιστική ή αποθηκευτική, όπως υποδεικνύεται τόσο από τα ευρήματα όσο και από μετασκευές όπως η διάνοιξη παραθύρου στο αλτάριο και η δημιουργία μεσοπατώματος στο Βήμα του Αγ. Νέστορα.
Συντάκτης
Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων