Στη βόρεια Λέσβο, στην Πέτρα, βρίσκεται το αρχοντικό της Βαρελτζήδαινας, ένα από τα λιγοστά παραδείγματα της παραδοσιακής αρχοντικής κατοικίας στη Λέσβο.

Πρόκειται για κτίσμα του τέλους του 18ου, η αρχιτεκτονική μορφή του οποίου απαντά στο χώρο της ευρύτερης Βαλκανικής χερσονήσου. Η αρχιτεκτονική του ακολουθεί την διαδεδομένη τυπική διάταξη των αρχοντικών κατοικιών, που χτίζονταν συνήθως στο κέντρο αγροτικών κτημάτων, κλεισμένων με περίβολο. Το κτήριο είναι διώροφο, με συμπαγές λιθόκτιστο ισόγειο, που του προσδίδει φρουριακό χαρακτήρα, αντίστοιχο με τις παλαιότερες οχυρές εξοχικές κατοικίες. Αντίθετα ο όροφος είναι κτισμένος από ελαφρά υλικά με την τεχνική μπαγδατί (ξύλινος σκελετός, επιχρισμένος με λάσπη). Η εσωτερική διαμόρφωση των χώρων ανταποκρινόταν απόλυτα στις καθημερινές ανάγκες και στον τρόπο ζωής των κατοίκων. Το ισόγειο είχε κυρίως αποθηκευτική χρήση, ενώ η κατεξοχήν ζωή της οικογένειας, καθημερινή και επίσημη, εκτυλισσόταν στον όροφο. Η εσωτερική του διαρρύθμιση ακολουθεί το σχήμα του ισοσκελούς σταυρού εγγεγραμμένου σε τετράπλευρο παράγωνο σχήμα, υποταγμένο σε μια απόλυτα ισορροπημένη σύνθεση. Η πρόσβαση γίνεται μέσω ξύλινης κλίμακας που οδηγεί σε ένα κεντρικό δωμάτιο-αξάιτο. Ο χώρος ανάμεσα στα δύο δωμάτια- οντάδες στη βόρεια πλευρά, πήρε τη συνηθισμένη μορφή του επίσημου "σοφά" για την υποδοχή των ξένων. Η εκατέρωθεν οντάδες εξυπηρετούσαν κυρίως τις θερινές ανάγκες της οικογένειας, αξιοποιώντας το δυτικό προσανατολισμό του κτηρίου. Κιντητά έπιπλα είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν υπήρχαν. Η πρόνοια για την επίπλωση γινόταν, επομένως, με αρχιτεκτονικά μέσα. Χαμηλοί σοφάδες στους οντάδες χρησίμευαν για καθιστικά στη διάρκεια της ημέρας και για κρεβάτια τη νύχτα. Τα στρωσίδια του ύπνου διπλώνονταν το πρωί και τοποθετούνταν στις μεσάντρες (ντουλάπες), που καλύπτουν τη μία πλευρά των δωματίων. Εσωτερικά του μικρού εξώστη της πρόσοψης, ένας υπερυψωμένος μικρός χώρος προοριζόταν για τους μουσικούς κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων. Στη νότια πλευρά το γωνιακό δωμάτιο της όψης του κτηρίου έχει το θρόνο του αφέντη του σπιτιού και γύρω σοφάδες για τη συνάθροιση των ανδρών. Βορειότερα της αίθουσας του θρόνου ακολουθούν το χειμερινό υπνοδωμάτιο και το μαγειρείο. Διακοσμητική διάθεση διαπιστώνεται σε όλα τα στοιχεία που αποτελούν τον όροφο. Τοιχογραφική διακόσμηση υπάρχει στα σημαντικότερα δωμάτια με τοπογραφίες, όπου κυριαρχεί το υγρό στοιχείο, απεικονίσεις πόλεων και αγαπητών μοτίβων της εποχής, όπως ανθέμια, βάζα και γιρλάδες με λουλούδια κ.α. Ενδιαφέρουσα είναι και η γύψινη διακόσμηση που άλλοτε πλαισιώνει τη ζωγραφική και άλλοτε αυτονομείται, προσφέροντας ανάλαφρα διακοσμημένες επιφάνειες. Ιδιαίτερα αξιόλογα είναι και τα ξύλινα διακοσμημένα ταβάνια του ορόφου.

Στο αρχοντικό της Βαρελτζήδαινας έχουμε μια κλασική αίσθηση, με την ελεγχόμενη συμμετρία και ισορροπημένη δομή στην αρχιτεκτονική και στη διακόσμηση. Η πολυτέλεια επιτυγχάνεται με πολύ λιτά μέσα, προσφέροντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.

Το σημερινό του όνομα αποτελεί μετάφραση του επιθέτου των τελευταίων ιδιοκτητών του αρχοντικού, Μπαρδακτσόγλου ( Μπαρδάκ, λ. τούρκικη: βαρέλι), οι οποίοι εμπορεύονταν το κρασί.

Το αρχοντικό της Βαρελτζήδαινας αποτελεί σημαντικό δείγμα της αστικής αρχιτεκτονικής της όψιμης Οθωμανικής περιόδου της Λέσβου, ιδιαίτερα χαρακτηριστικό για την οργάνωση της κάτοψης, του θεματικού διακόσμου, του λειτουργικού τυπικού και των κατασκευαστικών λεπτομερειών.

Η οικοσκευή που εκτίθεται στον όροφο είναι δωρεά της κ. Άνθης Μαλλιάκα- Ευσταθιάδου.