Το τρόπαιο στήθηκε, όπως ήταν η συνήθεια, στο πεδίο της μάχης των Λεύκτρων το 371 π.Χ. από τους Θηβαίους με στρατηγό τον Επαμεινώνδα μετά τη νίκη τους εναντίον των Λακεδαιμονίων. Από ένα αρχαίο βοιωτικό νόμισμα πληροφορούμαστε για τη μορφή των τροπαίων: πάνω σε ένα στύλο στερεωνόταν μία πανοπλία από τα όπλα που αφαιρέθηκαν από τους ηττημένους αντιπάλους.

Διατηρείται το λίθινο κυλινδρικό βάθρο του μνημείου, το οποίο αναστηλώθηκε στο μέρος που βρέθηκε κατά το μεγαλύτερο τμήμα του. Το ύψος του βάθρου είναι υποθετικό. Επιστέφεται από διάζωμα τριγλύφων και μετοπών και σειρά λίθινων ανάγλυφων ασπίδων. Πάνω στο βάθρο ήταν στημένο το κυρίως τρόπαιο.

Το 1958 ο αρχιτέκτων-αρχαιολόγος Αν. Ορλάνδος πραγματοποίησε ανασκαφή στη θέση Μάρμαρα Λεύκτρων και εντόπισε τμήματα από το βάθρο του τροπαίου (τρίγλυφα και μετόπες και λίθινες ανάγλυφες ασπίδες).

Ο Αν.Ορλάνδος αναστήλωσε επίσης το μνημείο στη σημερινή του μορφή. Μετά την αναστήλωσή του βρέθηκε μία ακόμα λίθινη ασπίδα και τμήμα τριγλύφου σε αγρό της περιοχής Λεύκτρων.