Η μονή Καστρίτσας είναι ένα από τα γνωστότερα και σημαντικότερα μοναστήρια της Ηπείρου. Βρίσκεται στο λόφο της Καστρίτσας, 12 περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης των Ιωαννίνων, και σε υψόμετρο 757μ. με εξαιρετική θέα στην πόλη και τη λίμνη.

Ο λοφός της Καστρίτσας αποτελεί σημαντική αρχαιολογική θέση, καθώς στους δυτικούς πρόποδές του βρίσκεται το ομώνυμο σπήλαιο, στο οποίο μαρτυρείται ανθρώπινη δραστηριότητα από την παλαιολιθική εποχή. Ο χώρος κατοικείται και στους πρώτους ιστορικούς χρόνους, όπως επιβεβαιώνεται από τα λείψανα αρχαίας κλασικής οχυρωμένης ακρόπολης με ελληνιστικές και ύστερες φάσεις, που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και η οποία ταυτίζεται με την Τέκμωνα, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του ηπειρωτικού φύλου των Μολοσσών.

Μέσα στην ακρόπολη, σε πλάτωμα στο κεντρικό σημείο του λόφου και πάνω σε τμήμα του αρχαίου τείχους κτίστηκε τον 11ο ή το 12ο αιώνα, η μονή της Καστρίτσας, αφιερωμένη ήδη από τον 14ο αιώνα στη Σύλληψη του αγίου Ιωάννη Προδρόμου.

Το μοναστήρι είχε μεγάλη περιουσία ( αμπέλια, μύλους, χωράφια, βοσκοτόπια), που το 18ο αιώνα καταπατήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Τούρκους, ενώ το ελληνικό κράτος το 19ο αιώνα απαλλοτρίωσε σημαντικό τμήμα της. Το 1854 χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο των Τούρκων, το 1913 των Ελλήνων, ενώ το 1916 έγινε ορφανοτροφείο. Το 1932 ο ηγούμενός της Δωρόθεος και ο αδερφός του δολοφονήθηκαν από ληστές. Έκτοτε το μοναστήρι ερημώνεται μέχρι το 1972, οπότε εγκαταστάθηκαν εκεί μοναχές που εγκαταβιώνουν μέχρι και σήμερα.

Η μονή αποτελείται από το καθολικό, το διώροφο κτήριο των κελιών, αναστηλωμένο σήμερα, βοηθητικά κτήρια και ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στους νεομάρτυρες άγιο Γεώργιο και αγία Φιλοθέη, διακοσμημένο με παραστάσεις, μεταξύ των οποίων και του αγίου Ιωάννη του Τεροβίτη, των αγίου Νικολάου του Μετσοβίτη και του Κοσμά του Αιτωλού. Το όλο συγκρότημα περιβάλλεται από λιθόχτιστο περιβολότοιχο που διαθέτει είσοδο στη νότια πλευρά. Η σημερινή μορφή του μοναστηριού είναι το αποτέλεσμα πολυάριθμων τροποποιήσεων και επεκτάσεων. Παρουσιάζει στο σύνολό του σημαντικό ενδιαφέρον από την άποψη αρχιτεκτονικής σύνθεσης και μορφολογικής διάρθρωσης των κτισμάτων του. Χρονολογική ένδειξη για την κατασκευή των μεταβυζαντινών οικοδομημάτων του προσφέρει η επιγραφή +έτος+/1765, χαραγμένη σε πέτρα της απλής τοξωτής εισόδου της μονής, η οποία ανοίγεται στην νότια πλευρά.

Το καθολικό, που είναι το παλαιότερο οικοδόμημα της μονής, ανήκει στον σπάνιο τύπο του τετράκογχου με τρούλο ναού. Στην ένωση των κεραιών του σταυρού υψώνεται οκτάπλευρος τρούλος. Ανατολικά διαμορφώνεται τρίπλευρη αψίδα και δυτικά νάρθηκας, κατασκευασμένος σε μεταγενέστερη φάση. Το αρχικό και πιθανότατα βυζαντινό καθολικό της μονής είναι κτισμένο με ακανόνιστων διαστάσεων πέτρες και πλίνθους, άτακτα τοποθετημένους στους αρμούς. Στη λιθοδομή έχει επίσης χρησιμοποιηθεί οικοδομικό υλικό από την αρχαία οχύρωση του λόφου της Καστρίτσας.

Στο καθολικό σώζονται τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο, με αξιόλογες δεσποτικές εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και του Προδρόμου.

Στη μονή βρίσκονται και δύο δεσποτικές εικόνες του ένθρονου Χριστού και της ένθρονης Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας, που έχουν την υπογραφή του Κρητικού ζωγράφου του 16ου αιώνα Μάρκου Βαθά ή Μπαθά. Αποτελούν μαζί με μία ακόμη εικόνα του Αγίου Ιωάννη Πρόδρομου, που σώζεται στην ομώνυμη μονή του Νησιού των Ιωαννίνων, τις τρεις μοναδικές έως τώρα γνωστές ενυπόγραφες εικόνες του ζωγράφου.

Στα κειμήλια της μονής συγκαταλέγονται δύο χειρόγραφοι κώδικες, με εκκλησιαστικό περιεχόμενο που χρονολογούνται το 16ο και 18ο αιώνα και μία λειψανοθήκη, με λείψανα της αγίας Φιλοθέης και του νεομάρτυρα αγίου Γεωργίου.