Το μνημείο ανασκάφηκε σε διάφορες περιόδους με την πρώτη έρευνα να γίνεται το 1880 από τους Ε. Καστόρχη και π. Καββαδία. Η ταύτιση του αρχαίου ναού υποβοηθήθηκε έπειτα από την εύρεση κατά την ανασκαφική περίοδο 1978 - 1981 χάλκινης επιγραφής του πρώτου τετάρτου του 4ου π.Χ. αι. με ψήφισμα του κοινού των Τριφυλλίων στο οποίο αναφέρεται το όνομα της Αθηνάς και ονόματα πολιτών της πόλης Μακίστου. Η επιγραφή εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου.



Ο ναός της Αθηνάς, περίπτερος, διπλός εν παραστάσι με 6x13 κίονες είναι κτισμένος σύμφωνα με τον δωρικό ρυθμό από τοπικό πωρόλιθο (κογχυλιάτη). Έχει προσανατολισμό ανατολής ? δύσεως και αποτελείται από πρόδομο, σηκό και οπισθόδομο. Οι διαστάσεις του στηλοβάτη είναι 32,94 x 14,18 μ. Τα μορφολογικά δεδομένα του μνημείου σε συνδυασμό με τα ιστορικά και επιγραφικά στοιχεία χρονολογούν τον ναό στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. (500 - 490 π.χ.), ενώ ο γλυπτός του διάκοσμος τοποθετήθηκε περίπου 100 χρόνια αργότερα.



Ο ναός έφερε πλούσιο εναέτιο γλυπτό διάκοσμο από μάρμαρο. Από το ίδιο υλικό ήταν φτιαγμένα τα ακρωτήρια, οι λεοντοκεφαλές ? ψευδοϋδρορροές και η κορινθιακού τύπου κεράμωση του. Το μεν ανατολικό αέτωμα φιλοξενούσε παράσταση Γιγαντομαχίας ενώ το δυτικό Αμαζονομαχίας, θέματα συνήθη σε ναούς της Αθηνάς.

Τα μυθολογικά θέματα των αετωματικών γλυπτικών συνθέσεων του ναού, έργα πελοποννησιακών εργαστηρίων, είχαν πανελλήνια απήχηση και η επιλογή τους σκοπό είχε να ενισχύσει το γόητρο της πόλεως-κράτους και να συμβάλλει στην έξαρση της τοπικής συνειδήσεως. Οι μετόπες του ναού δεν έφεραν διακόσμηση.



Η χρονολόγηση των γλυπτών προβλημάτισε αρκετά τον επιστημονικό κόσμο που ασχολήθηκε με το μνημείο. Σύμφωνα με εμπεριστατωμένη τεχνοτροπική ανάλυση, τα γλυπτά του ναού της Αθηνάς Μακίστου πρέπει να φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 390 π.Χ.



Ο επισκέπτης του Αρχαιολογικού Μουσείου Πύργου μεταξύ άλλων αξιόλογων εκθεμάτων της περιοχής έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει τις μαρμάρινες γενειοφόρες κεφαλές μορφών και τον γυμνό κρανοφόρο πολεμιστή που κοσμούσαν τα αετώματα του Ναού της Αθηνάς Μακίστου της Σκιλλουντίας.