Αρχαιότητες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια και βυζαντινά χρόνια, έχουν αποκαλυφθεί κατά καιρούς σε διάφορα σημεία της πόλης της Κοζάνης. Άλλωστε η καίρια γεωγραφική της θέση ήταν φυσικό να προσελκύσει από νωρίς το ενδιαφέρον των ανθρώπων για μόνιμη εγκατάσταση. Τα ευρήματα αυτά, κτερίσματα τάφων τα περισσότερα, που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών, μαρτυρούν για την ύπαρξη σημαντικής διαχρονικά πόλης, της οποίας όμως η θέση δεν έχει εξακριβωθεί μέχρι σήμερα.Στην οδό Αρκαδίου εντοπίσθηκε το 1991 κατά τη διάνοιξη αγωγού και ανασκάφηκε στη συνέχεια μεγάλος κτιστός οικογενειακός τάφος-ηρώο, ο οποίος είναι βέβαιο ότι ανήκει σε οργανωμένο νεκροταφείο ρωμαϊκών χρόνων, μεγάλο μέρος του οποίου καταστράφηκε κατά την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού. Είχε συληθεί από την αρχαιότητα, αλλά διασώθηκαν μεγάλη μαρμάρινη σαρκοφάγος και, μαρμάρινα επίσης, πορτραίτο ηλικιωμένης γυναικείας μορφής, δύο κεφάλια γυναικείων αγαλμάτων και κεφάλι αγοριού, αριστουργήματα της γλυπτικής του 1ου και 2ου αι. μ.Χ. Τα ευρήματα αυτά ανατρέπουν την επικρατούσα εικόνα της επαρχιακής τέχνης, με δεύτερα έργα χωρίς ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αξιώσεις που γνωρίζαμε ως τώρα για την περιοχή και την Άνω Μακεδονία γενικότερα, και διαμορφώνουν νέα εικόνα ακμής της γλυπτικής τέχνης, η οποία ενισχύεται και από την αναγραφή ονομάτων καλλιτεχνών σε τέσσερα επιγραφικά μνημεία, από τα Πετρανά, την Άνω Κώμη, την Αιανή και τη Σπηλιά αντίστοιχα. Επιπλέον, σε συνδυασμό με την αποσπασματική, δυστυχώς, επιγραφή, που βρέθηκε κατά την εκσκαφή προς κατασκευή δικτύου υπονόμων στην κεντρική πλατεία της πόλης το 1931 και αναφέρεται σε αυτόνομη πόλη με Βουλή και Δήμο στο 2ο αι. μ.Χ., αποδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικής πόλης στα χρόνια αυτά. Η επιγραφή αυτή σώζεται πάνω σε μαρμάρινο τμήμα μεγάλης τιμητικής στήλης ή βωμού και μας πληροφορεί για τη διοικητική οργάνωση της πόλης με Βουλή και Δήμο στα χρόνια της ρωμαϊκής κατάκτησης: [Κ]ατά το δό[ξαν τη] ¦ [β]ουλη και [τω δή-] ¦ [ω] Μ. Μάλει[ον Απολ-] ¦ [λ]οδώρου [......] ¦ [..] .. Αγρίπ[πας (;) [...] ¦ [Π]ρείμος Τ[......] ¦ ---------.