Από τα στοιχεία που παρέχουν οι αρχειακές πηγές είναι γνωστό ότι στον οικισμό του κάστρου υπήρχαν τουλάχιστον δώδεκα ορθόδοξες και πέντε καθολικές εκκλησίες, που χρονολογούνται από τον 12ο έως και τον 17ο αι.

ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ

Από τις καθολικές εκκλησίες έχουν αποκαλυφθεί και ταυτιστεί :

1. Σωτήρας (San Salvatore), ο οποίος σώζεται μισοερειπωμένος στη ΒΔ πλευρά του κάστρου. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, ο ναός φαίνεται ότι είχε το ρυθμό του σταυροειδούς εγγεγραμμένου μετά χορών (αγιορείτικο τρίκογχο). Σήμερα διατηρούνται η κόγχη του διακονικού ανατολικά και η κόγχη της νότιας πλευράς, ένα τμήμα της οποίας έχει καταπέσει. Στο χώρο του Ιερού Βήματος αποκαλύφθηκαν επίσης η γένεση της κεντρικής ημικυκλικής αψίδας με τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, οι βαθμίδες και μικρά τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου. Από τον Σωτήρα έχει αποτοιχιστεί και εκτίθεται στο Μουσείο Ζακύνθου μια παράσταση στην οποία εικονίζεται σε προτομή ο Χριστός Εμμανουήλ δεόμενος και από κάτω οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός με την μητέρα τους Θεοδότη.

2. Άγιος Φραγκίσκος, πρόκειται για μεγάλη βασιλική, καθολικό μοναστηριού, στο νότιο άκρο του κάστρου, όπου έως το 1520 συνεδρίαζε το τοπικό Συμβούλιο της Κοινότητας. Η οικοδόμησή του τοποθετείται, με αμφιβολία, στις αρχές του 14ου αι. Κτίσμα μονής του Αγίου Φραγκίσκου χρησιμοποιήθηκε ως δημόσιο σχολείο της Κοινότητας, όπου διδάσκονταν η ελληνική φιλοσοφία και φιλολογία. Η εύρεση τάφων κάτω από τη στάθμη του δαπέδου επιβεβαιώνει την μαρτυρία ότι εκεί είχαν ενταφιαστεί διακεκριμένοι καθολικοί.

3. Αγία Βαρβάρα, πρόκειται για μικρή μονόκλιτη βασιλική, που είχε ερειπωθεί και επιχωθεί. Οι τοίχοι σώζονται λίγο πιο πάνω από τη στάθμη του πλακόστρωτου δαπέδου.

Μία από τις καθολικές εκκλησίες που είναι γνωστό ότι υπήρχαν στο κάστρο και δεν έχουν προς το παρόν αποκαλυφθεί είναι και ο Άγιος Στέφανος. Σε συμβολαιογραφικά έγγραφα του 17ου και 18ου αι. αναφέρονται δύο ακόμα καθολικές εκκλησίες, ο ναΐσκος που υπήρχε στη συνοικία του Αγίου Νικήτα και ήταν αφιερωμένος στις Αγίες Αικατερίνη και Λουκία και η εκκλησία της Αγίας Ιουστίνης.

ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ

Από τους ορθόδοξους ναούς του Κάστρου σήμερα διατηρούνται οι εξής:

1. Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο οποίος βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του φρουρίου. Ιδιοκτήτες της εκκλησίας ήταν εξέχουσες ιερατικές μορφές της οικογένειας Μακρή, που την ίδρυσαν το 1486, αλλά το 1662 ξαναχτίστηκε από τα θεμέλια γιατί ήταν ετοιμόρροπη. Με την ανασκαφική έρευνα αποκαλύφθηκαν σε μικρό ύψος οι τοίχοι του ναού. Στις επιχώσεις έξω από το βόρειο τοίχο βρέθηκε μια μαρμάρινη λεκάνη αγιασμού, που φυλάσσεται στο Μουσείο Ζακύνθου.

2. Παναγία Λαουρένταινα, που βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του φρουρίου. Επί Αγγλοκρατίας η εκκλησία ερειπώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως πυριτιδαποθήκη, ενώ η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Λαουρένταινας μεταφέρθηκε στο ναό της Αγίας Τριάδας στην πόλη της Ζακύνθου, με τον οποίο συνενώθηκε το 1844. Το κτίσμα αποκαλύφθηκε ύστερα από ανασκαφική έρευνα. Οι τοίχοι του σώζονται σε ελάχιστο ύψος πάνω από τη θεμελίωση.

3. Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, του οποίου η αρχική οικοδόμηση ανάγεται στα τέλη του 15ου αι. Όταν το 1603 παραχωρήθηκε στην κοινότητα Ζακύνθου, ανεγέρθηκε γυναικείο μοναστήρι και αναγορεύτηκε ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ως προστάτης του νησιού (protettore e difensore). Η Βενετία εξακολουθούσε να τον αναγνωρίζει και μετά την ανακήρυξη του Αγίου Διονυσίου ως προστάτη της Ζακύνθου (1703). Ο σεισμός του 1893 επέφερε σημαντικές ζημιές στο ναό, που είχε χρησιμοποιηθεί ως αγγλικό σχολείο και αργότερα ως αποθήκη. Πριν την ανασκαφική έρευνα μικρά μόνο τμήματα βόρειου και νότιου τοίχου ήταν ορατά. Σήμερα έχουν αποκαλυφθεί όλοι οι τοίχοι του ναού σε ύψος από 0,50 έως 2 μ., μεγάλο μέρος της πλακόστρωσης εσωτερικά και τα πρώτα σκαλοπάτια που οδηγούσαν πιθανώς στον γυναικωνίτη.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μυλωνά Α. Ζωή, Το Κάστρο της Ζακύνθου, εκδ. Τ.Α.Π.Α., Αθήνα 2003