Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου του Μεγαλομάτη ή Στρατηλάτη βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του όρους Σκοπός, ΝΑ της πόλης της Ζακύνθου, και αποτελεί τμήμα ερειπίων μεταγενέστερου μοναστηριακού συγκροτήματος του 18ου αιώνα. Η στρατηγική γεωγραφικά θέση της περιοχής προσέδιδε ιδιαίτερη αξία στο ναό, από τον οποίο υπάρχει πανοραμική θέα προς τις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου, στις οποίες δεσπόζει το κάστρο της Κυλλήνης (Χλεμούτσι), και εποπτεία του χωριού Βασιλικό, όπου κατά παράδοση υπήρχαν αυτοκρατορικά κτήματα κατά τη βυζαντινή εποχή.

Ο ναός αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα βυζαντινής ναοδομίας που σώζονται στη Ζάκυνθο. Στο μνημείο συνυπάρχουν στοιχεία που μπορούν να χρονολογηθούν από τον 10ο έως τον 12ο αιώνα. Ο ναός στην αρχική του μορφή, κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ανήκε στον τύπο του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με οκταγωνικό πιθανόν τρούλο, νάρθηκα και πρόπυλο. Στην ανατολική πλευρά διαμορφώνονταν τρεις αψίδες που πατούσαν σε κρηπίδα, εκ των οποίων η μεσαία είναι τρίπλευρη εξωτερικά και οι πλάγιες ημικυκλικές. Ο τριμερής νάρθηκας στο δυτικό μέρος του ναού επικοινωνεί δυτικά με καμαροσκεπές πρόπυλο.

Ο ναός κατά την Ενετοκρατία (1485-1797), σύμφωνα με τις ελάχιστες γραπτές πηγές που διαθέτουμε, ήταν σε χρήση από το 1513 περίπου έως το 1809. Το 1779 παραχωρείται σε αδελφότητα και μετατρέπεται σε μονή.

Η αρχιτεκτονική μορφή του ναού ήταν ίδια με εκείνη που διατηρεί σήμερα, δηλαδή δίκλιτη βασιλική καθώς, το βόρειο κλίτος και ο τρούλος κατέρρευσαν και ο ναός περιορίστηκε στο κεντρικό και νότιο κλίτος με την προσθήκη ξύλινης δίρριχτης στέγης. Στη βόρεια πλευρά του κυρίως ναού στη θέση του κατακρημνισμένου βυζαντινού βόρειου κλίτους προσαρτήθηκε πρόσκτισμα αποτελούμενο από τρεις θαλάμους. Ο βορειότερος αποτελούσε ίσως το «αρχονταρίκι» της μονής, ο μεσαίος λειτουργούσε ως βοηθητικός χώρος και ο νότιος θάλαμος ως προθάλαμος. Η κεντρική θύρα του νότιου θαλάμου αποτελούσε την είσοδο προς το ναό και οδηγούσε, μέσω λίθινης κλίμακας, στον εξωτερικό χώρο.

Το έργο «Στερέωση, αποκατάσταση, ανάδειξη βυζαντινού ναού Αγίου Νικολάου Μεγαλομάτη» ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Δυτική Ελλάδα-Πελοπόννησος-Ιόνιοι Νήσοι» του ΕΣΠΑ 2007-2013 με προϋπολογισμό 710.000,00 ευρώ υλοποιήθηκε απολογιστικά και με αυτεπιστασία αρχικά από την 20η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και από τον Νοέμβριο 2014 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ζακύνθου.

Στόχος των επεμβάσεων ήταν η στατική και αισθητική αποκατάσταση του μνημείου, η προστασία του από τη φθορά καθώς και η ανάδειξή του με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και του δρόμου πρόσβασης. Οι εργασίες περιελάμβαναν την ανάκτηση και συμπλήρωση της τοιχοποιίας, την εφαρμογή ελκυστήρων και θλιπτήρων στα τόξα του ναού, την στερέωση τοίχων του ενετικού προσκτίσματος, την συντήρηση κινητών και ακίνητων ευρημάτων καθώς και τη διαμόρφωση του άμεσα περιβάλλοντος χώρου και την περίφραξή του ώστε να είναι επισκέψιμο για το κοινό.