Η Μονή της Παναγίας "Σικελιάς" δεσπόζει στην κορυφή ενός λόφου, σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων δυτικά του οικισμού της Έξω Διδύμας, στο χωματόδρομο που παλιότερα συνέδεε την πόλη της Χίου με τον οικισμό της Καλαμωτής. Η προέλευση της προσωνυμίας της μονής, "Σικελιά", παραμένει προβληματική.

Πέρα από το ναό και το νεωτερικό αρχονταρίκι, στο χώρο σήμερα δε σώζονται παρά μόνο τμήμα του περιβόλου, ερείπια των κελιών και του πύργου, για να μαρτυρούν ότι κάποτε ο ναός αποτέλεσε το καθολικό μίας Μονής.

Η πρώτη και μοναδική μνεία στις πηγές για τη Μονή της Παναγίας "Σικελιάς" βρίσκεται στο κείμενο της Συνθήκης παράδοσης της Χίου στους Γενουάτες, του 1346, στην οποία ορίζεται ότι τα προνόμια του άρχοντα της Χίου Ιωάννη Ζυβού ή Καλογιάννη επί της μονής της "Σικελιάς" θα παραμείνουν αναφαίρετα. Καμία πληροφορία δεν έχουμε για τη Μονή στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο ιστορικός Γ. Ζολώτας παραδίδει ότι στον πύργο της Σικελίας έγινε το 1840 συνέλευση από τους Μαστιχοχωρίτες για την απελευθέρωση της πώλησης της μαστίχας.

Σύμφωνα με τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα η Μονή ήταν ανδρική, αλλά εγκαταλείφθηκε όταν απεβίωσε ο τελευταίος μοναχός. Έκτοτε ο ναός, που τιμάται στο όνομα της Παναγίας, εορτάζει δύο φορές το χρόνο, στην εορτή της Μεσοπεντηκοστής και στη Γέννηση της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου.

Αρχιτεκτονικά, ο ναός της Σικελίας εντάσσεται στον τύπο των μονόκλιτων σταυροειδών με τρούλο. Χαρακτηριστικό του τύπου αυτού είναι η προσπάθεια να αποδοθεί μία σταυροειδής μορφή στο ναό, με τη διάταξη των στεγών να ακολουθούν αυτή των σταυροειδών εγγεγραμμένων.

Στο μεγαλύτερο τμήμα του ο ναός της Σικελιάς κατασκευάστηκε από μονές ή διπλές σειρές αδρά λαξευμένων λίθων, που εναλλάσσονται με τρεις έως οκτώ σειρές πλίνθων. Καθεμία από τις πλάγιες πλευρές του ναού εξωτερικά διαρθρώνεται με πέντε τυφλά αψιδώματα, η δυτική πλευρά με τρία και η ανατολική με τυφλά αψιδώματα σε δύο ζώνες. Τα μεγάλα αψιδώματα που διαπλάθουν τις μακριές πλευρές του ναού της Σικελιάς φέρουν πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο στα ημικυκλικά τμήματα των τυμπάνων τους. Το πιο εντυπωσιακό κόσμημα είναι ο μεγάλος ένσταυρος ρόδακας στο κεντρικό αψίδωμα της νότιας πλευράς, που προβάλλεται σε διακοσμημένο με οριζόντια ιχθυάκανθα βάθος, ενώ στο κέντρο του κυριαρχεί ισοσκελής σταυρός με φιαλοστόμια πλαισιωμένα από πλίνθους.

Ο εσωτερικός χώρος του ναού σήμερα είναι ενιαίος με τις πλάγιες πλευρές του να διαρθρώνονται από τυφλά αψιδώματα. Ο κυρίως ναός διαχωρίζεται από το Ιερό Βήμα με την παρεμβολή ενός ξυλόγλυπτου τέμπλου, αξιόλογου δείγματος της ξυλογλυπτικής τέχνης που ήκμαζε στη Χίο και επεκτάθηκε και εκτός αυτής, κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Σήμερα, μόνο από την υπερύψωση του δαπέδου του δυτικού τμήματος του ναού δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ύπαρξης νάρθηκα. Στην αρχική του φάση, όμως ο ναός δεν ήταν ένα μονόχωρο επίμηκες κτίριο, αλλά αποτελείτο από τον κεντρικό σταυρικό πυρήνα και έναν τετράγωνο αυτόνομο νάρθηκα προσαρτημένο στα δυτικά.

Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού καθώς και η ύπαρξη αρκοσολίου (: ταφικού μνημείου) στο Διακονικό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο ναός της "Σικελιάς" ίσως είχε κατασκευασθεί αρχικά ως ταφικό παρεκκλήσι του κτήτορα.

Ελάχιστα σπαράγματα τοιχογραφιών διατηρούνται στο ναό, όπως τμήμα της κεφαλής και του σώματος στρατιωτικού Αγίου, πιθανότατα του Αγίου Γεωργίου, στο βόρειο τοίχο του κεντρικού πυρήνα, κεφάλι γενειοφόρου Αγίου, πιθανότατα του Αγίου Νικολάου, στο τεταρτοσφαίριο της ημικυκλικής κόγχης του διακονικού, καθώς και τμήματα δύο μορφών με αυτοκρατορικούς λώρους, πιθανότατα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Από τα τυπολογικά, μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία προκύπτει ότι ο ναός της Σικελιάς θα πρέπει χρονολογικά να ενταχθεί στην τελευταία δεκαετία του 13ου με την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα.