Το σπήλαιο Ιδαίον Άντρον βρίσκεται στις ανατολικές παρειές του όρους Ίδη, στο οροπέδιο της Νίδας, σε υψόμετρο 1.498 μ. και σε απόσταση 20 χλμ. από τα Ανώγεια.



Είναι ένα από τα σημαντικότερα λατρευτικά σπήλαια της μινωϊκής Κρήτης καθώς συνδέεται μυθολογικά με τον θεό Δία. Ερευνήθηκε για πρώτη φορά από τον Ιταλό αρχαιολόγο Φ. Άλμπερ, ενώ μικρής κλίμακας ανασκαφές έγιναν το 1917 από το Στ. Ξανθουδίδη και το 1956 από το Σπ. Μαρινάτο. Η συστηματική αρχαιολογική έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία και τους Ιωάννη και Έφη Σακελλαράκη, κατά τα έτη 1982-1985, τεκμηρίωσε την αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία στο Ιδαίο Άντρο από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τον 5° αιώνα ?.Χ.



Τα αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν σποραδική κατοίκηση κατά την τελική Νεολιθική περίοδο (3300-3000 π.Χ.), ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος της 3ης χιλ. π.Χ. δεν διαπιστώνεται συστηματική ανθρώπινη παρουσία. Το τελευταίο μισό της 2ης χιλ. π.Χ., υποδηλώνεται για πρώτη φορά λατρευτική χρήση του σπηλαίου. Τη μεγαλύτερη προσέλευση επισκεπτών είχε ο ιερός χώρος στους Γεωμετρικούς και Αρχαϊκούς χρόνους (10ο - 6ο αι. π.Χ.). Η σπουδαιότητα του σπηλαίου τεκμηριώνεται από τα πολυάριθμα και βαρύτιμα αφιερώματα: αγγεία διαφόρων μεγεθών, περίτεχνα σκεύη, ειδώλια, μοναδικές σφραγίδες από ελεφαντόδοντο, κοσμήματα, μικρογραφικά αγγεία από χρυσό και περιδέραια από ημιπολύτιμους λίθους. Αξίζει επίσης να αναφερθούν οι χάλκινες αναθηματικές ασπίδες 8ου-7ου αιώνα π.Χ. με εγχάρακτες και σφυρήλατες παραστάσεις, από τα εκλεκτότερα έργα τέχνης του αρχαίου κόσμου. Στην Κλασική εποχή (5ος αι. π.Χ.), οι γραπτές πηγές αναφέρονται στη λατρεία που ασκήθηκε στο σπήλαιο και της αποδίδουν μυστηριακό και χθόνιο χαρακτήρα. Για το σκοπό αυτό διαμορφώθηκε χώρος εντός του σπηλαίου με πλακόστρωση, για την τέλεση θυσιών. Σε επιγραφές φαίνεται επίσης ότι είχε εγκαθιδρυθεί ισχυρό ιερατείο, στο οποίο κρητικές πόλεις ήταν αναγκασμένες να καταβάλουν ετήσια εισφορά. Κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους (4ος αι. π.Χ.- 4ος αι. μ.Χ.), το σπήλαιο συνεχίζει να αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό λατρευτικό κέντρο ως τα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη (μέσα 4ου αι. μ.Χ.).



Το σπήλαιο αναδείχθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου 2007-2013 που υλοποιήθηκε από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδας και είναι επισκέψιμο για το κοινό.