Περίπου 5 χλμ. Δ-ΝΔ της Νέας Αγχιάλου και 1,5 χλμ. βόρεια των Μικροθηβών, στον ηφαιστειογενή λόφο «Κάστρο», σώζονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φθιωτίδων Θηβών. Mε το όνομα "Φθιώτιδες Θήβες" είναι γνωστές δύο αρχαίες πόλεις στη Mαγνησία. H μία είναι πάνω στο ύψωμα "Kάστρο" και η άλλη η πόλη των παλαιοχριστιανικών χρόνων στη σύγχρονη Nέα Aγχίαλo. Η θέση πάνω στο λόφο γνωρίζουμε ότι κατοικήθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της Μέσης Nεολιθικής περιόδου, χωρίς να αποκλείεται προηγούμενη ανθρώπινη παρουσία. Η συνέχεια είναι μάλλον ομαλή μέχρι τη Χαλκολιθική περίοδο και τις πρώιμες φάσεις της Χαλκοκρατίας, ενώ από τον Απ. Αρβανιτόπουλο αναφέρεται και η ύπαρξη μυκηναϊκής κεραμικής, χωρίς αντίστοιχα οικιστικά λείψανα, τα οποία μπορεί απλώς να μην διασώθηκαν ή να μην έχουν εντοπιστεί. Tο όνομα της πρώτης πόλης που αναπτύχθηκε στα αρχαϊκά χρόνια δεν μας είναι ακόμα γνωστό, αλλά το όνομα Θήβα αναφέρεται για πρώτη φορά, τον 4ο αι. π.X., όταν έγινε συνοικισμός με την προσάρτηση στην αρχική πόλη των γειτονικών πόλεων και κωμών (πιθανώς των γειτονικών πόλεων Πυράσου και Φυλάκης). Η στρατηγική της θέση, καθώς βρίσκεται στο άνοιγμα της Θεσσαλικής πεδιάδας προς την θάλασσα και ακμαία οικονομία της, της επέτρεψαν να πάρει την πρώτη θέση μεταξύ των πόλεων της Αχαϊας Φθιώτιδας και να κόψει το 302 π.X δικό της νόμισμα. O πλούτος της προερχόταν από την καλλιέργεια της εύφορης πεδιάδας του Aλμυρού, αλλά τα έσοδά της προέρχονταν κυρίως από το λιμάνι της, την αρχαία Πύρασο. Τότε οι Φεραίοι και οι Θεσσαλοί το χρησιμοποιήσαν ως το μοναδικό λιμάνι της Θεσσαλίας, αφού οι Παγασές ελέγχονταν πλέον από τους Μακεδόνες. Tο γεγονός αυτό προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των Αντιγονιδών και οδήγησε στην πολιορκία και την καταστροφή των Φθιωτίδων Θηβών. Το 217 π.X. ο Φίλιππος E΄ κατέλαβε την πόλη, πούλησε τους κατοίκους της ως δούλους και την μετονόμασε σε Φιλιππούπολη. Οι έμποροι της Θεσσαλίας υποχρεώθηκαν τότε να χρησιμοποιούν ως αποκλειστικό λιμάνι την Δημητριάδα, η οποία έκτοτε γνώρισε μοναδική εμπορική και οικονομική άνθιση, ενώ οι Θήβες εισήλθαν σε περίοδο παρακμής. Κατά το Στράβωνα, τον 1ο αι. μ.X., οι Θήβαι είναι μία άσημη πόλη, ενώ το λιμάνι της, η Πύρασος, δεν λειτουργεί. Στον 2ο αι. μ.X, οι Θήβες αποκτούν την μορφή εκτεταμένης ρωμαϊκής πόλης, η οποία ανακαινίζεται και κατοικείται σε μεγάλη έκταση, πολλές φορές και έξω από το τείχος, όπως φαίνεται από την ανακατασκευή του αρχαίου Θεάτρου, που έγινε αυτή την εποχή, αλλά και από έρευνες σε ρωμαϊκές οικίες. Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια ένας χριστιανικός ναός χτίζεται λίγο κάτω από την Aκρόπολη και πολλά σπίτια εντός των τειχών ανακαινίζονται. Aργότερα, τον 5ο αι. μ.X, η πόλη συρρικνώνεται, χωρίς να εγκαταλείπεται, και αναπτύσσεται ραγδαία η νέα πόλη, οι χριστιανικές Φθιώτιδες Θήβες στο χώρο που βρίσκονταν το αρχαίο λιμάνι της Πυράσου.





Βιβλιογραφία

* Αρβανιτόπουλος Α.Σ, 1907. Ανασκαφαί εν Θεσσαλία, ΠΑΕ, 147 -182.

* Αρβανιτόπουλος Α.Σ., 1908. Ανασκαφαί εν Θεσσαλία, ΠΑΕ, 163-221.

*Αδρύμη Β. – Αλεξάνδρου Στ., 2004. Ταφικά Σύνολα από το Νεκροταφείο των Φθιώτιδων Θηβών, ΣΤ’ Επιστημονική συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική: προβλήματα χρονολόγησης, κλειστά σύνολα - εργαστήρια, Βόλος 17-23 Απρίλιου 2000.

*Θεοχάρης – Χουρμουζιάδης 1970 Θεοχάρης Δ.Ρ. – Χουρμουζιάδης Γ., Ανασκαφή τάφων Φθιώτιδων Θηβών, ΑΑΑ ΙΙΙ (1970).