Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού εκτείνεται στα βόρεια της λίμνης Καϊάφα και ταυτίζεται ενδεχομένως με αρχαία πόλη που έλαβε διαδοχικά τις ονομασίες Μάκιστος, Αρήνη και τέλος Σαμία ή Σαμικόν ή Σάμος. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση, καθώς κυριαρχεί στην εύφορη πεδιάδα του Σαμικού και δεσπόζει στο δρόμο που ένωνε κατά την αρχαιότητα την Πισάτιδα με την Τριφυλία και τη δυτική Μεσσηνία. Περιλαμβάνει προϊστορική ακρόπολη που καταλαμβάνει το βραχώδη λόφο Κλειδί, καθώς και κλασική ακρόπολη που εκτείνεται στα ανατολικά.


Η προϊστορική ακρόπολη αναπτύσσεται στο λόφο του Κλειδιού που βρίσκεται στα δυτικά της κλασικής ακρόπολης. Περιβάλλεται από κυκλώπεια τείχη και έχει δώσει ίχνη ζωής από τη μεσοελλαδική και την υστεροελλαδική περίοδο. Την κατοίκηση του χώρου κατά τη μεσοελλαδική περίοδο επιβεβαιώνει το εκτεταμένο νεκροταφείο τύμβων αυτής της περιόδου και ο τύμβος με τάφους και πλούσια κτερίσματα από τη μεσοελλαδική έως την Υστεροελλαδική ΙΙΙ περίοδο. Στην τελευταία αυτή περίοδο χρονολογούνται και όστρακα αγγείων που βρέθηκαν στην κλασική ακρόπολη, όπου υπήρχε ενδεχομένως πύργος-σκοπιά του προϊστορικού οικισμού του Κλειδιού.


Στην κλασική εποχή χρονολογείται η ακρόπολη που βρίσκεται στο λόφο "Ελληνικό", στις δυτικές παραφυάδες της οροσειράς Λαπίθα. Τα τείχη χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ. και σώζονται σε μεγάλη έκταση. Τμήμα της κάτω πόλης θα πρέπει να εκτεινόταν στα βορειοδυτικά της ακρόπολης, στην περιοχή της λίμνης Αγουλινίτσας που έχει σήμερα αποξηρανθεί.


Από κινητά ευρήματα συμπεραίνεται πως η κλασική ακρόπολη είχε περίοδο ζωής από τον 4ο αι. π.Χ. έως τη ρωμαϊκή εποχή. Κατά την εποχή του Στράβωνα σωζόταν από την πόλη που είχε παρακμάσει μόνον ο οχυρωματικός περίβολος που έφερε το όνομα Σαμικόν. Στην ίδια θέση (Σαμικό) θα πρέπει ενδεχομένως να αναζητηθεί και η πόλη Μάκιστος που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποτελούσε τμήμα της εξάπολης που ίδρυσαν οι Μινύες στην Ηλειακή Τριφυλία. Από τον ίδιο συγγραφέα μνημονεύεται το σαμιακό Ποσείδιο, ιερό άλσος αφιερωμένο στον Ποσειδώνα, το οποίο έχει αναζητηθεί στην παραλία του Σαμικού. Την εποχή του Στράβωνα λόγω του μαρασμού της πόλης την επιμέλεια του σαμιακού Ποσειδίου είχαν οι Μακίστιοι.


Στην περιοχή βορείως της κλασικής ακρόπολης υπάρχει ρωμαϊκό λουτρό και παλαιοχριστιανικός ναός. Λείψανα της μεσαιωνικής περιόδου υποδεικνύουν πως το Κλειδί είχε οχυρωθεί και κατά την περίοδο αυτή λόγω προφανώς της στρατηγικής του θέσης.