Το προϊστορικό νεκροταφείο στο Στενό Νυδριού αποτελεί το σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Λευκάδας και σπουδαίο μνημείο της Προϊστορικής Εποχής στον αιγαιακό κόσμο. Οι 33 τύμβοι που έφερε στο φως ο W. Dorpfeld στις αρχές του 20ου αι., πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι οι πρωιμότεροι τύμβοι στον ελλαδικό χώρο, συγκροτώντας ένα ιδιαίτερο ταφικό σύνολο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (2900 π.Χ. - 2200 π.Χ.), που προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για την προϊστορική κοινότητα, στην οποία ανήκε. Η επιλογή του τύμβου, ως ταφικού μνημείου, και ο τρόπος ανάπτυξης του νεκροταφείου στο χώρο, όπου ο ένας τύμβος τέμνει τον προγενέστερο, φανερώνοντας τη χρονολογική ακολουθία των ταφών, μαρτυρούν υψηλό επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης. Ταυτόχρονα, τα ταφικά έθιμα και κτερίσματα μαρτυρούν την ύπαρξη μιας ελίτ που είχε την οικονομική και κοινωνική δυνατότητα να δημιουργήσει μια ξεχωριστή νεκρόπολη για τα μέλη της, η οργάνωση και κατασκευή της οποίας απαιτούν χρόνο, ανθρώπινο δυναμικό και τεχνογνωσία.



Οι έρευνες που πραγματοποίησε στο νησί ο W. Dorpfeld, το διάστημα μεταξύ 1901 και 1913, επικεντρώθηκαν στην πεδιάδα του Νυδριού, στην οποία αναζήτησε το παλάτι του Οδυσσέα, έχοντας προηγουμένως αναγνωρίσει στη γεωγραφία της περιοχής την τοπογραφία του ομηρικού βασιλείου (π.χ. η σπηλιά του Εύμαιου αναγνωρίστηκε στο σπήλαιο Χοιροσπηλιά, στο χωριό Εύγηρο). Σε όλη σχεδόν την έκταση της πεδιάδας πραγματοποίησε δοκιμαστικές τομές και το καλοκαίρι του 1908 εντοπίστηκαν οι πρώτοι πέντε τύμβοι, αυτοί που βρίσκονται εγγύτερα προς τη θάλασσα, σε βάθος σχεδόν 5μ. Οι τύμβοι, που κατά τη διάρκεια της ανασκαφής σημάνθηκαν συμβατικά με το γράμμα R της λατινικής αλφαβήτου, και έτσι έμειναν γνωστοί στη βιβλιογραφία, θεωρήθηκαν από τον Dorpfeld τάφοι «βασιλικοί», λόγω των πλούσιων κτερισμάτων που περιείχαν ορισμένοι εξ αυτών, και αποδόθηκαν στα επιφανή μέλη της κοινωνίας της Ομηρικής Ιθάκης. Τα αποτελέσματα της ανασκαφής δημοσιεύθηκαν το 1927 στην μονογραφία Alt-Ithaka. Ein Beitrag Zur Homer-Frage (Αρχαία Ιθάκη. Μία συμβολή στο ομηρικό ζήτημα).



Η θεωρία του Dorpfeld για το ομηρικό ζήτημα και τη χρονολόγηση του προϊστορικού νεκροταφείου στο Στενό ήταν σε ευρεία αμφισβήτηση ήδη από την εποχή διεξαγωγής των ερευνών του στη Λευκάδα, ακόμα και από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το οποίο δεν χρηματοδότησε τις εν λόγω έρευνες, παρότι ο Dorpfeld ήταν Διευθυντής του μέχρι το 1912. Η επανεξέταση των κτερισμάτων των τάφων σε σύγκριση με αντίστοιχα ευρήματα από άλλες περιοχές του Αιγαίου κατέδειξε ότι οι τάφοι είναι πολύ παλιότεροι από την Ύστερη Μυκηναϊκή Εποχή (12ος αι. π.Χ.) στην οποία τους τοποθετούσε ο Dorpfeld, και ανήκουν στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.). Η χρονολόγηση αυτή καθιστά τους τύμβους στο Στενό τους πρωιμότερους τύμβους στον ελλαδικό χώρο και ταυτόχρονα το εντυπωσιακότερο και πλουσιότερο ταφικό σύνολο της εποχής του, τόσο από άποψη οργάνωσης του χώρου, όσο και των κινητών ευρημάτων. Παρά την χρονολογική αστοχία και τη διάψευση της θεωρίας που στο ρομαντικό κλίμα της εποχής ήθελε το νεκροταφείο στο Στενό να είναι ο χώρος ταφής βασιλέων και επώνυμων ηρώων, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να υποβαθμιστεί το έργο του Dorpfeld, που υπήρξε υποδειγματικό ως προς την αρχαιολογική μεθοδολογία και τεκμηρίωση.



Κατά τη διάρκεια του 20ου αι. τα μνημεία σταδιακά καταχώθηκαν πλήρως, λόγω της διέλευσης χειμάρρου αλλά και της συνεχούς εισροής ομβρίων υδάτων στο χώρο του νεκροταφείου, ο οποίος βρίσκεται σε βάθος 5μ. περίπου από την σημερινή επιφάνεια του εδάφους. Oι προσπάθειες καθαρισμού που κατά καιρούς επιχειρούνταν είχαν προσωρινά μόνο αποτελέσματα, καθώς γρήγορα ο χώρος καλυπτόταν εκ νέου με φερτές επιχώσεις. Η αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού απαιτούσε εκτεταμένες αποχωματώσεις και αποστραγγιστικά έργα που θα επέτρεπαν την οριστική αποκάλυψη του νεκροταφείου και την παρουσίασή του στο κοινό ως αρχαιολογικού χώρου. Αυτός ήταν και ο βασικός στόχος του έργου «Ανάδειξη Προϊστορικών Τύμβων στο Στενό δ.δ. Νυδριού Δ. Ελλομένου Ν. Λευκάδας» που υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας το διάστημα 2011-2014, στο πλαίσιο του ’ξονα Προτεραιότητας «Αειφόρος Ανάπτυξη και Ποιότητα ζωής Ιονίων Νήσων» του Ε.Π. «Δυτικής Ελλάδας – Πελοποννήσου – Ιονίων Νήσων 2007-2013» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.), προϋπολογισμού 370.000 ευρώ.