Στον σύγχρονο οικισμό της Σκαφιδιάς, εντός διαφόρων οικοπέδων, έχουν ανασκαφικά εντοπιστεί θεμέλια κτηρίων και αρχαιολογικά κατάλοιπα που ανήκουν σε οικισμό της Ρωμαϊκής εποχής. Σύμφωνα με τα προκύψαντα δεδομένα, η περιοχή του οικισμού φαίνεται πως είχε κατοικηθεί κατά το διάστημα από τον 1ο έως τουλάχιστο και τον 4ο αι. μ.Χ. και πιθανότατα αποτελούσε σπουδαίο συγκοινωνιακό κόμβο, όπως τουλάχιστο μπορούμε να εικάσουμε από την ύπαρξη οδοσήμου που βρέθηκε στην ίδια θέση. Ο ερευνητής Παπανδρέου εκτιμά ότι ενδεχομένως εδώ βρισκόταν το αρχαίο Δυσπόντιο, μία από τις οκτώ μεγάλες πόλεις της Πίσας ( Στράβ. 357. Παυσ VI,22,4.).

Σε θέση που γειτνιάζει με τον οικισμό, ή αποτελεί την προς βορρά συνέχειά του, σώζονται επί της παραλίας τα λείψανα μεγάλου και πολυτελούς δημόσιου λουτρικού συγκροτήματος. Η ανασκαφική διερεύνηση του λουτρού, τα ερείπια του οποίου διατηρήθηκαν ορατά από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας, διενεργήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία τη διετία 2006 - 2007 και οδήγησε στην πλήρη του αποκάλυψη.

Με διαστάσεις 31,80 Χ 21,60μ και συνολικά 17 επιμέρους διαμερίσματα, το λουτρό αναπτύσσεται από ανατολικά προς δυτικά επί της αριστερής όχθης του Ιάρδανου ποταμού λίγα μέτρα πριν τις εκβολές του στο Ιόνιο.

Η είσοδός του βρίσκεται στην ανατολική πλευρά και τα θερμά διαμερίσματα στη δυτική, στην πλευρά της παραλίας. Αν και εκκρεμεί η πλήρης δημοσίευση των πορισμάτων της ανασκαφής, ωστόσο η λειτουργία ορισμένων από τους χώρους του λουτρού έχει αναγνωριστεί, σύμφωνα με τα όσα είναι γνωστά για αυτόν τον σύνθετο τύπο κτηρίων με τις ομολογουμένως πολλές παραλλαγές. Συγκεκριμένα, το λουτρό της Σκαφιδιάς, πλην των διαφόρων διαδρόμων που συνέδεαν τους κύριους χώρους του, διέθετε μικρό περίστυλο αίθριο (atrium) και παραπλεύρως αυτού ορθογώνια στενόμακρη δεξαμενή - πισίνα (natatio) με τέσσερα σκαλοπάτια για να μπορούν οι χρήστες να βουτούν σε αυτήν για το ψυχρό λουτρό τους. Επίσης έχει ταυτιστεί ως αλειπτήριο (uncortium) ή αποδυτήριο ένας μεγάλος χώρος στην νότια πλευρά του λουτρού, ενώ τα υπόκαυστα που εντοπίστηκαν στην δυτική πλευρά μαρτυρούν τη χρήση των υπερκείμενων χώρων ως θερμά δωμάτια (tepidarium - caldarium).

Οι τοίχοι σώζονται σε μικρό σχετικά ύψος, ενώ τα δάπεδα σε αρκετούς από τους χώρους του λουτρού είναι ιδιαίτερα φθαρμένα είτε από ανθρωπογενείς επεμβάσεις ή από τα ύδατα του ποταμού Ιάρδανου.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του λουτρού της Σκαφιδιάς ήταν η πολυτέλεια που του προσέδιδαν ο εξαιρετικής ποιότητας ψηφιδωτός διάκοσμος των δαπέδων του σε συνδυασμό με τις ορθομαρμαρώσεις και τα χρώματα στους τοίχους.

Στα ψηφιδωτά δάπεδα η θεματολογία ποικίλλει, περιλαμβάνοντας πολύχρωμα φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα όπως τεμνόμενοι ρόμβοι εγγεγραμμένοι σε ορθογώνια με λευκό βάθος, ταινίες, κάνθαροι και βλαστόσπειρες από όπου εκφύονται φύλλα κισσού, ρόμβους και κύκλους. Σε ένα από τα μεγαλύτερα δωμάτια, στο κέντρο περίπου του συγκροτήματος, αποκαλύφθηκε σε αποσπασματική κατάσταση διατήρησης ψηφιδωτό δάπεδο όπου σε ζώνη πλησίον του τοίχου απεικονίζονται δελφίνια στη σειρά.





Πηγές:

Παπανδρέου Γ., "Η Ηλεία διαμέσου των αιώνων",σελ.113.

Βικάτου Ολ., "Βαλανεία και Θέρμες στην Ηλεία", Ηλειακή Πρωτοχρονιά 8, σελ. 29-45, Αμαλιάδα, 2007