Αρχαία Ζώνη



Η Ζώνη ήταν η σημαντικότερη και ακμαιότερη από τις αποικίες της Σαμοθράκης. Η πόλη αναπτύχθηκε στις νότιες πλαγιές χαμηλού λόφου, στις παρυφές των Ζωναίων και έφθανε μέχρι την θάλασσα.

Περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο που είναι ενισχυμένος κατά διαστήματα με τετράγωνους πύργους για να διευκολύνεται ο πλευρικός έλεγχος. Ένα εσωτερικό τείχος -«διατείχισμα»- με κατεύθυνση περίπου από Β. προς Ν. χωρίζει την πόλη σε δύο τμήματα, από τα οποία το ανατολικό, που είναι τελείως ακατοίκητο, εξυπηρετούσε την ενίσχυση της οχύρωσης. Μέχρι στιγμής υπάρχει μία πύλη στο δυτικό και δύο πιθανές στο ανατολικό εσωτερικό σκέλος του τείχους.

Τα φυσικά και τεχνητά όρια - ο χείμαρρος στα ανατολικά, η παραλία στα νότια και το δυτικό σκέλος του τείχους - καθόρισαν τις κατευθύνσεις των βασικών αξόνων του πολεοδομικού ιστού. Οι δρόμοι έχουν πλάτος που κυμαίνεται από 2,5 - 7 μ. και ορίζουν μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα.

Μέσα στα οικοδομικά τετράγωνα αναγνωρίζουμε αρκετά στοιχεία της τυπικής ελληνικής κατοικίας του 5ου και 4ου αι. π.Χ. Κύριοι και δευτερεύοντες χώροι, ισόγειοι ή και σε όροφο, διαταγμένοι γύρω από μια μικρή αυλή με νότιο προσανατολισμό, διασώζουν το βασικό τους εξοπλισμό: αποθηκευτικά πιθάρια, εστίες, χειρόμυλοι, λουτήρες, πηγάδια, κονιάματα, τμήματα αποχετευτικού δικτύου, δάπεδα. Τα κτίσματα χαρακτηρίστηκαν σαν κατ? εξοχήν κατοικίες, είχαμε όμως σε κάποιους χώρους ευρήματα που δηλώνουν και επαγγελματική χρήση: κλίβανοι, υπολείμματα επεξεργασίας μετάλλων, μήτρες ειδωλίων, εργαστηριακά σκεύη .

Η καθοριστική πληροφορία για την ταυτότητα της πόλης προέκυψε μέσα από το μεγάλο αριθμό νομισμάτων που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα. Περίπου 7.000 νομίσματα καλύπτουν ένα χρονολογικό φάσμα από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ. Το νόμισμα ωστόσο που κυριαρχεί είναι το νόμισμα της Ζώνης. Τέσσερα στα δέκα νομίσματα που βρέθηκαν στο χώρο, φέρουν την επιγραφή ΖΩΝΑΙΩΝ. Καθώς τα νομίσματα της Ζώνης ήταν εξαιρετικά σπάνια, αυτό είναι πολύ σημαντικό από νομισματική άποψη. Η ύπαρξή τους στον αρχαιολογικό χώρο και μάλιστα σε τόσο μεγάλες ποσότητες δεν αφήνει πλέον καμία αμφιβολία για την ταυτότητα της πόλης. Είναι η Ζώνη, η ακμαιότερη των πόλεων της Σαμοθρακικής Περαίας.

Τα ευρήματα από τον ευρύτερο χώρο του οικισμού και από το νεκροταφείο είναι αποκαλυπτικά. Περίτεχνα αττικά και ιωνικά αγγεία, κομψοτεχνήματα κοροπλαστικής και μεταλλοτεχνίας, πολυάριθμοι αμφορείς αποτελούν τεκμήρια της γενικότερης ευημερίας του οικισμού. Παράλληλα, ένας μεγάλος αριθμός θρακικών αγγείων τοπικής παραγωγής, υποδηλώνει συνύπαρξη και συγκατοίκηση Ελλήνων και Θρακών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει n αποκάλυψη δύο Ιερών, ενώ άγνωστη παραμένει n θέση ενός τρίτου Ιερού, της Αφροδίτης, n λατρεία της οποίας τεκμηριώνεται επιγραφικά. Η λατρεία επίσης του θεού Διονύσου υποδηλώνεται από μια πήλινη μάσκα εξαιρετικής τέχνης του 4ου π.Χ. αι. που παριστάνει γενειοφόρο τον θεό. Στο μικρότερο από τα δύο Ιερά, μια ορθογώνια κατασκευή την εσωτερική παρειά του ανατολικού τείχους, που ταυτίστηκε επιγραφικά με Ιερό της Δήμητρας, βρέθηκε θησαυρός από 100 και πλέον σφυρήλατα επάργυρα, χρυσά, χάλκινα και επίχρυσα αναθηματικά πλακίδια με λατρευτικές παραστάσεις.

Το δεύτερο Ιερό, το σημαντικότερο γνωστό δημόσιο οικοδόμημα της Ζώνης, ήταν αφιερωμένο στον πολιούχο θεό Απόλλωνα, του οποίου n μορφή απεικονίζεται και στους τρεις τύπους χάλκινων νομισμάτων που έκοψε n πόλη τον 4ο π.Χ. αι. Πρόκειται για ορθογώνιο κτίσμα με διαστάσεις 9x15 μ. και προσανατολισμό από Β. προς Ν. Έχει τη μορφή ναού πρόστυλου ή εν παραστάσι και ανήκει σε οικοδομικό συγκρότημα με συνολικές διαστάσεις 65x105 μ., με κεντρική πλακοστρωμένη αυλή που περικλείεται από δύο στοές. Αποτελεί το μοναδικό ταυτισμένο αρχαϊκό Ιερό Απόλλωνα σ? όλο το χώρο της Θράκης. Παράλληλα δηλώνει ότι ήδη από τον 6ο π.Χ. αι. η πόλη λειτουργούσε σαν οργανωμένο αστικό κέντρο. Ανάμεσα στα ποικίλα εξαιρετικής τέχνης ευρήματα ιδιαίτερη θέση κατέχουν θραύσματα κούρων και κυρίως ένας μαρμάρινος κορμός κούρου, που χρονολογείται στον 6ο αι. π.Χ. και είναι ένας από τους ελάχιστους που υπάρχουν σ? ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα.

Η ταύτιση του Ιερού τεκμηριώνεται από την αναγραφή του ονόματος του θεού σε έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό ? περίπου 300 - θραυσμάτων ενεπίγραφης κεραμικής από το εσωτερικό του, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο του. Τα ενεπίγραφα αυτά όστρακα έχουν όμως ιδιαίτερη σημασία, γιατί μαζί με δύο λίθινες επιγραφές ? η μια εκ των οποίων είναι δίγλωσση ? μας έδωσαν τα πρώτα ερμηνεύσιμα στοιχεία για τη γλώσσα των Θρακών στην περιοχή αυτή. Χαραγμένες με ελληνικούς χαρακτήρες, ακατανόητες στην αρχή, αποδείχθηκε ότι αποτελούν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση θρακικών επιγραφών που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα και μας επέτρεψαν για πρώτη φορά να προσεγγίσουμε μια διαπιστωμένη πλέον τοπική θρακική διάλεκτο η οποία μάλιστα εμφανίζει εξαιρετική συγγένεια με την ελληνική γλώσσα.



Η παρακμή έρχεται κάπως απότομα, στα τέλη του 4ου, αρχές 3ου π.Χ. αι., σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα. Ο χώρος και η σημασία της πόλης φαίνεται να μειώνονται δραστικά.Η ευρύτερη πόλη εγκαταλείπεται και δημιουργείται ο «Περιτειχισμένος Οικισμός». Η νοτιοδυτική γωνία της πόλης απομονώθηκε με την κατασκευή συμπληρωματικού τείχους, πάχους 2 μ., αμυντικού χαρακτήρα, όπως υποδηλώνει n ενίσχυση της βορειοανατολικής γωνίας του (στο εσωτερικό της πόλεως) με πύργο. Στην κυριότερη από τις αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις του περιτειχισμένου αυτού χώρου, του οποίου n κατοίκηση συνεχίζεται μέχρι τον 2ο π.Χ. αι., ανήκουν πλακοστρωμένοι δρόμοι, οικοδομικά τετράγωνα σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα, και τρεις τουλάχιστον ευρύχωρες οικίες. Αυτή η εξέλιξη συμπίπτει χρονικά με την οριστική επικράτηση των Μακεδόνων βασιλέων που καταλύουν το Οδρυσικό κράτος και μεταβάλλουν τους πολιτικοοικονομικούς συσχετισμούς σ? όλη την περιοχή της Θράκης. Γνωρίζουμε ότι στα μέσα του 4ου π.Χ. αι. ο Φίλιππος κατέλυσε την αρχή των Οδρυσών και κατάφερε ισχυρό πλήγμα στα Αθηναϊκά συμφέροντα στη Ν.Α. Θράκη.

Με την εγκαθίδρυση στην περιοχή της μακεδονικής - και αργότερα της πτολεμαϊκής - κυριαρχίας σχετίζεται και η παρουσία της ανεξάρτητης, αλλά φιλομακεδονικής πόλης Ορθαγορίας στην περιοχή. Η ύπαρξη της Ορθαγορίας στα εδάφη της άλλοτε Περαίας ήταν αναμενόμενο να οδηγήσει σε παρακμή τις υπόλοιπες πόλεις. Με την πολύ πιθανή επέκταση δε τής από παλιά ανταγωνιστικής Μαρώνειας σε όλη την περιοχή της Περαίας, στη

διάρκεια του 3ου π.Χ. αι., αποδυναμώθηκαν πλήρως οι βασικές πόλεις της αρχικής Περαίας. Η ανασκαφή στη Ζώνη αποδίδει ανάγλυφα αυτό το γεγονός. Για τα επόμενα χρόνια, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αι. έχουμε ελάχιστα μόνο

ίχνη που δηλώνουν περιστασιακή κατοίκηση, αγροτικού μάλλον χαρακτήρα.





Συντάκτης

Πολυξένη Τσατσοπούλου, αρχαιολόγος