Τα Λείβηθρα, γνωστά από τον ορφικό μύθο, βρίσκονται στην είσοδο της μεγάλης πτυχής που χωρίζει τον Κάτω από τον Άνω Όλυμπο, σε απόσταση 9χλμ. ΒΔ του λόφου του κάστρου του Πλαταμώνα, όπου τοποθετείται το πιερικό Ηράκλειο.

Η ακρόπολη, στη θέση Καστρί, είναι ένα τειχισμένο ύψωμα με αρχαιότερες ?προς το παρόν? ενδείξεις ζωής του 8ου αι. π.Χ., ενώ στους γειτονικούς πρόποδες του πιερικού Ολύμπου εντοπίστηκαν νεκροταφεία που χρονολογούνται ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή. Ο λόφος της ακρόπολης ορίζεται από χειμάρρους, που συμβάλλουν σε ενιαία κοίτη και δημιουργούν τη Ζηλιάνα (αρχαίος Συς), τον ποταμοχείμαρρο που έχει τη φήμη του πιο καταστροφικού χειμάρρου του Ολύμπου. Η ριψοκίνδυνη επιλογή της θέσης φαίνεται πως είναι η αιτία της καταστροφής των Λειβήθρων από τον χείμαρρο Συν (Ζηλιάνα) που περιγράφει ο Παυσανίας, είναι ωστόσο και η αιτία της μοναδικής ομορφιάς του φυσικού τους περιβάλλοντος.

Η καταστροφή και εγκατάλειψη της ακρόπολης, πιθανόν από σεισμό, τοποθετείται στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. Η τελική οικοδομική φάση οργανώνεται με ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα. Η κάτοψη των κτισμάτων είναι συνήθως ακανόνιστη, με επανάχρηση χώρων της προηγούμενης φάσης και προσθήκη νέων σε παράγωνη ή σφηνοειδή διάταξη. Ανάμεσά τους αναγνωρίζονται στενωποί δρόμοι με χαλικόστρωτη ή λιθόστρωτη επιφάνεια. Οι τοίχοι επισκευάζονται ή κατασκευάζονται εξαρχής από ημικατεργασμένους λίθους και λάσπη σε ικανό ύψος και ολοκληρώνονται με πλιθιά. Η κεράμωση είναι λακωνικού τύπου. Τα δάπεδα των εσωτερικών χώρων είναι κυρίως από πατημένο πηλόχωμα, σε κάποιες περιπτώσεις με υποδομή από στρωμένο χαλίκι, ενώ των υπαίθριων χώρων βοτσαλωτά. Σχεδόν επαναλαμβανόμενο εύρημα στους ισόγειους χώρους είναι ένας ή περισσότεροι οξυπύθμενοι πίθοι βυθισμένοι κατά το μεγαλύτερο ύψος τους στο δάπεδο, συχνά επισκευασμένοι με μολύβδινους συνδέσμους.

Άγνωστη παραμένει προς το παρόν η έκταση και η μορφή της πόλης. Επιφανειακά οικοδομικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα μάλλον την τοποθετούν βόρεια και δυτικά της ακρόπολης, στην πλευρά της οχύρωσης με πιθανή διαμόρφωση πύλης εισόδου.

Η ανασκαφική έρευνα βρίσκεται σε προκαταρκτικό στάδιο, καθώς προτεραιότητα δόθηκε στην προστασία του λόφου από τους περιρρέοντες χειμάρρους που υπέσκαπταν τη βάση του λόφου, με άμεσο κίνδυνο την περαιτέρω κατάρρευση των πρανών (Γ΄ ΚΠΣ 2000-2006).

Σε γειτνίαση και λειτουργική σύνδεση με την ακρόπολη των Λειβήθρων, υλοποιήθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-2013 Κεντρικής Μακεδονίας το βιωματικό Πάρκο Λειβήθρων, που φιλοξενεί ποικίλες πολιτιστικές δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα με θεματικό άξονα τον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο, τον Όλυμπο και την καθημερινή ζωή της αρχαιότητας (http://www.leivithrapark.gr).





Ενδεικτική βιβλιογραφία:



Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, «Λειβήθρων ες χώρον, εμήν πατρίδα γαίαν», ΑΑΑ 23-28 (1990-1995), 1998, 56-62.

Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή - Ε. Κλινάκη, «Λείβηθρα», ΑΕΜΘ 21 (2007), 161-169.

Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Λείβηθρα, ΥΠ.ΠΟ., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Κατερίνη 2008.

Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Μακεδονικός Όλυμπος, Μύθος - Ιστορία - Αρχαιολογία, ΥΠ.ΠΟ.Α., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Θεσσαλονίκη 2013.

Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Μούσες Ολυμπιάδες - Πιερίδες, Οι σημαντικότερες των ομαδικών θεοτήτων της αρχαιότητας, ΥΠ.ΠΟ.Α., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Θεσσαλονίκη 2014.

Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή - Β. Μπαχλάς, «Λείβηθρα 2003-2004», ΑΕΜΘ 18, 2004, 383-388.

Α. Παντή, «Τοπική κεραμική αρχαϊκών χρόνων από τα Λείβηθρα», Η κεραμική της αρχαϊκής εποχής στο βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του, Θεσσαλονίκη 2012, 113-128.

Δ. Ιγνατιάδου, «Θιβετιανή χάντρα στα Λείβηθρα», Κερμάτια Φιλίας. Τιμητικός τόμος για τον Ι. Τουράτσογλου, Α, Αθήνα 2009.