Το εντυπωσιακό λουτρικό συγκρότημα στον Αγ. Θωμά Μεσολογγίου, το οποίο αναδείχθηκε μέσω του προγράμματος INTERREG II το 2001, είναι από τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία στην Αιτωλοακαρνανία. Η ανασκαφή του το ίδιο έτος, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον τότε Προϊστάμενο της ΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Μ. Πετρόπουλο, έφερε στο φως το μνημείο στο σύνολό του. Οι ρωμαϊκές θέρμες, των οποίων η ύπαρξη ήταν γνωστή από τον 19ο αι., εντάσσονται στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Αλίκυρνας, κώμης που κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο ευημερεί και αποκτά το συγκρότημα θερμών, που χτίστηκε τον 2ο αι. μ.Χ., πιθανότατα στο πλαίσιο κατασκευής της οδού που συνέδεε την Πάτρα με τη Νικόπολη.



Οι θέρμες, με προσανατολισμό από ΒΑ - ΝΔ, διαθέτουν όλους τους χώρους που ήταν απαραίτητοι για τη λειτουργία τους και συναντάμε σε τέτοια συγκροτήματα, όπως τα θερμά και ψυχρά δωμάτια (frigidarium, tepidarium, caldarium), το αποδυτήριον, τα preafurnia, τις δεξαμενές κ.α. Το κτήριο έχει μήκος 21,90μ., πλάτος από 9,5μ. - 25,30μ., και καταλαμβάνει έκταση 355τ.μ. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με επάλληλες σειρές οπτοπλίνθων (opus testaceum) και διατηρούνται σε μέγιστο ύψος 7μ. Στο εσωτερικό τους διαμορφώνονται κόγχες και πιθανόν κάποιοι από αυτούς διακοσμούνταν με ψηφιδωτά. Οι στέγες σε όλους τους χώρους ήταν θολωτές.



Η είσοδος του κτηρίου βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του, απ' όπου διερχόταν ο αρχαίος δρόμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται από ρωμαϊκό μιλιάριο (οδοδείκτη) των χρόνων του αυτοκράτορα Τραϊανού (114/115μ.Χ.) που βρέθηκε στο χώρο. Η κύρια είσοδος οδηγεί στη μεγάλη κεντρική αίθουσα, τετράγωνης σχεδόν κάτοψης, γύρω από την οποία αναπτύσσονταν οι υπόλοιποι χώροι του λουτρικού συγκροτήματος. Στις γωνίες αυτού του δωματίου διαμορφώνονταν τέσσερις κόγχες με ισάριθμους κτιστούς κυλινδρικούς λουτήρες για το χλιαρό λουτρό, ενώ το δάπεδό του ήταν επιστρωμένο με μαρμάρινες πλάκες. Οι τοίχοι ίσως διακοσμούνταν με εντοίχια ψηφιδωτά. Οι λουτήρες ήταν επενδεδυμένοι με κονίαμα, ενώ ο πυθμένας τους ήταν από μαρμάρινες πλάκες. Σε κάθε λουτήρα, ο οποίος μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ταυτόχρονα από δύο άτομα, υπήρχε σκαλοπάτι για τη διευκόλυνση των λουομένων. Το νερό έφτανε στους λουτήρες μέσω αγωγών και έπεφτε με τη μορφή καταρράκτη μέσα σε αυτούς. Η μεγάλη αυτή αίθουσα που αποτελούσε τον μέσο ή χλιαινόμενο οίκο, δηλαδή το tepidarium, επικοινωνούσε στα νότια με ορθογώνιο δωμάτιο που πιθανόν αποτελούσε το αποδυτήριο, δηλαδή χώρο ανάπαυσης, αλλά και φύλαξης των προσωπικών αντικειμένων των λουομένων.



Ανατολικά του προαναφερθέντος χώρου βρίσκεται χώρος ορθογώνιας κάτοψης που προοριζόταν για το ψυχρό λουτρό (frigidarium) και επικοινωνεί με την κεντρική αίθουσα. Πρόκειται για μία μεγάλη ορθογώνια δεξαμενή - κολυμβήθρα (natatio), επενδεδυμένη με υδραυλικό κονίαμα και μαρμάρινες πλάκες. Η κάθοδος στη δεξαμενή γινόταν μέσω κτιστής κλίμακας από τη δυτική πλευρά. Το νερό διοχετευόταν στη δεξαμενή από τη βόρεια πλευρά με πήλινο ή κτιστό αγωγό που δεν έχει όμως, εντοπιστεί. Πιθανόν παροχέτευση νερού γινόταν και από την ανατολική πλευρά της δεξαμενής. Η αποχέτευση βρισκόταν στη νότια πλευρά της δεξαμενής στο ύψος του πυθμένα.



Στα δυτικά η μεγάλη κεντρική αίθουσα επικοινωνεί με σειρά δωματίων, μικρών σχετικά διαστάσεων και διαφόρων σχημάτων, που ήταν διαμορφωμένα σε ατομικές μπανιέρες (alvei) και προορίζονταν για το θερμό λουτρό (caldarium). Οι χώροι αυτοί ήταν στρωμένοι με μαρμάρινες και πήλινες πλάκες. Η πτέρυγα αυτή αποτελούσε ουσιαστικά τον θερμό ή ένδον οίκο και κάτω από αυτήν σώζονται τα υπόκαυστα (hypocausta), μέσω των οποίων κυκλοφορούσε ο ζεστός αέρας για τη θέρμανση των υπερκείμενων δωματίων. Εξωτερικά των δωματίων βρίσκονταν τα praefurnia, οι χώροι δηλαδή, όπου θερμαινόταν το νερό σε μεγάλους μεταλλικούς λέβητες, απ' όπου στη συνέχεια το μετέφεραν στους λουτήρες. Στα ανατολικά αυτών των δωματίων και νοτιότερα της μεγάλης κεντρικής αίθουσας υπήρχε ένα ακόμα δωμάτιο, το sudatorium, που προοριζόταν για την εφίδρωση των λουομένων. Τέλος, το κτήριο διέθετε και δύο μεγάλες δεξαμενές νερού. Μία εξ' αυτών βρισκόταν στα ΝΑ της αίθουσας του ψυχρού λουτρού και μία δεύτερη στα ΒΑ του ίδιου χώρου.