Ο Όσιος Λουκάς είναι το καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα της μεσοβυζαντινής περιόδου στην Ελλάδα.

Το συγκρότημα αποτελείται από το σύμπλεγμα δύο εκκλησιών, τη μονή της Παναγίας και το Καθολικό, που πλαισιώνονται από κελλιά και βοηθητικά κτίσματα. Ο παλαιότερος ναός αφιερωμένος στην Παναγία χρονολογείται στο δέυτερο μισό τού 10ου αι. Το καθολικό που κτίσθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αι. για να στεγάσει το λείψανο του Οσίου είναι μεγαλύτερο στις διαστάσεις με υπόγεια κρύπτη. Τα ψηφιδωτά που διακοσμούν τους τοίχους του καθολικού αποτελούν κορυφαία αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης.

Οι δύο ναοί δεν αναφέρονται ούτε στο Βίο του Οσίου Λουκά, ούτε, τουλάχιστον στη μορφή που τους βλέπουμε σήμερα, στην Ακολουθία της ανακομιδής. Μετά από αναστηλωτικές εργασίες του 1970, διαπιστώθηκε πως ο ναός της Παναγίας προηγείται χρονολογικά του Καθολικού.

Η τράπεζα της μονής, αναστηλωμένη σήμερα, λειτουργεί από το 1993 ως συλλογή γλυπτών, όπου εκτίθενται τα εξαιρετικής τέχνης αρχιτεκτονικά μέλη από το μοναστήρι και την ευρύτερη περιοχή. Στο βορδονάρειο (σταύλος), επίσης αναστηλωμένο σήμερα, εκτίθενται αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του 18ου αι. προερχόμενες από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος Μεδεώνος στην περιοχή της Αντίκυρας.