| |
Η μόνιμη έκθεση του Βυζαντινού Μουσείου Χίου βρίσκεται στο υπερυψωμένο ισόγειο του Οθωμανικού τεμένους (Μετζητιέ). Πρόκειται για μια τετράγωνη ενιαία σε κάτοψη αίθουσα με προστώο.
Με την είσοδό του ο επισκέπτης συναντά την Εισαγωγική ενότητα της έκθεσης. Παρουσιάζεται η ιστορική, πολιτική και κοινωνική πορεία του νησιού μέσω χρονολογικού πίνακα και εποπτικού υλικού.
Ακολουθεί η Ενότητα Ι, Κοσμική και Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική, η οποία χωρίζεται σε τέσσερις υποενότητες κατά χρονολογική σειρά και αναπτύσσεται στην ΒΑ-ΒΔ πλευρά του κτηρίου. Στην πρώτη υποενότητα εκτίθενται γλυπτά από ναούς παλαιοχριστιανικής περιόδου (4ος-7ος αι. μ.Χ.). Κιονόκρανα, θωράκια, πεσσίσκοι, τμήματα άμβωνα και μια Τράπεζα προσφορών σε συνδυασμό με το εποπτικό υλικό (κατόψεις Βασιλικών, φωτογραφικό υλικό) βοηθούν τον επισκέπτη να κατανοήσει την αρχιτεκτονική της περιόδου, αντιπροσωπευτικό κτήριο της οποίας είναι η Βασιλική. Πρόκειται για επίμηκες κτήριο που διαιρείται κυρίως με κιονοστοιχίες σε κλίτη και στο μεσογειακό χώρο καλύπτεται με ξύλινες στέγες. Στα δυτικά έχει συνήθως νάρθηκα και αίθριο και στα ανατολικά ημικυκλική συνήθως αψίδα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα Βασιλικών στο νησί της Χίου είναι η Βασιλική του Αγίου Ισιδώρου, των Κάτω Φανών και του Εμποριού.
Στην δεύτερη υποενότητα εξετάζεται η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της Βυζαντινής περιόδου, όπου γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον οκταγωνικό τύπο ναού. Ο τύπος αυτός έλκει την καταγωγή του από την Κωνσταντινούπολη. Ο κυρίως ναός είναι σε κάτοψη τετράγωνος με οκτώ παραστάδες στους τοίχους περιμετρικά. Ο εσωτερικός χώρος είναι ελεύθερος. Το οκτάγωνο διαμορφώνεται στην ανωδομή. Οι παραστάδες ενώνονται μεταξύ τους με οκτώ μικρά τόξα, τα οποία σχηματίζουν τέσσερις κόγχες και τέσσερα ημιχώνια. Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται μία οκτάγωνη βάση, πάνω στην οποία εδράζεται ο τρούλος μέσω οκτώ σφαιρικών τριγώνων. Οι πλάγιες ωθήσεις του αντιμετωπίζονται από τους πλάγιους εξωτερικούς τοίχους. Ο οκταγωνικός τύπος ναού διακρίνεται στον απλό ή "νησιωτικό" και στον "ηπειρωτικό". Στην Χίο απαντά ο πρώτος τύπος με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ναών, το Καθολικό της Νέας Μονής Χίου, με το σημαντικό ψηφιδωτό διάκοσμο των μέσων του 11ου αιώνα, την Παναγία Κρήνα, το ναό των Αγίων Αποστόλων στο Πυργί και τον Άγιο Γεώργιο Συκούση. Επίσης, στο νησί μεταξύ των άλλων τύπων υπάρχει ο τύπος της μονόκλιτης Βασιλικής, με το παράδειγμα της Παναγίας του Αγρελωπού, ο τύπος του μονόκλιτου εγγεγραμμένου σταυροειδούς, με το παράδειγμα της Παναγίας της Σικελιάς και το συγκρότημα της Παναγίας της Αγιογαλούσαινας.
Η ενότητα αυτή ερμηνεύεται με εκθέματα γλυπτικής της Βυζαντινής περιόδου, όπως θωράκια, τμήματα επιστυλίων, τμήμα κοσμήτη αψίδας, πεσσίσκους τέμπλων και κιονόκρανα.
Η τρίτη υποενότητα είναι αφιερωμένη στην Γενουατική περίοδο (1346-1566), όπου εκτίθενται γλυπτά κοσμικής αρχιτεκτονικής, μαρτυρώντας τις δυτικές επιρροές που άσκησε η παρουσία των Γενουατών στην αρχιτεκτονική του νησιού και γενικότερα στην πολιτιστική του πορεία. Ιδιαίτερης σημασίας είναι δύο ανάγλυφα υπέρθυρα με παραστάσεις του Αγίου Γεωργίου του Δρακοντοκτόνου. Στην υποενότητα αυτή γίνεται λόγος για τον Κάμπο και τα Σκλαβιά, δύο περιοχές του νησιού όπου κατοίκησαν οι Γενοβέζοι κτίζοντας επαύλεις και αρχοντικούς πύργους, οι οποίοι ακόμη και σήμερα αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της γενοβέζικης αρχιτεκτονικής. Παρουσιάζονται επίσης τα οχυρωματικά έργα της περιόδου αυτής (Κάστρα και καστροπολιτείες της Χίου), η σημασία των Βιγλών και των Πύργων στην αμυντική λειτουργία του νησιού και η αρχιτεκτονική των οχυρωμένων οικισμών (Πυργί, Καλαμωτή, Μεστά, Ανάβατος κ.ά.).
Η Ενότητα Ι κλείνει με την τέταρτη υποενότητα, δηλαδή η Χίος στην Οθωμανική περίοδο, όπου από την ομώνυμη πινακίδα ο επισκέπτης αντλεί πληροφορίες για την οικοδομική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε την περίοδο αυτή.
Η Ενότητα ΙΙ Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος, που αναπτύσσεται στην ΝΑ-ΝΔ πλευρά του κτηρίου, περιλαμβάνει τις πινακίδες "Διακόσμηση και εξοπλισμός οικίας, Διατροφικές συνήθειες", "Η Χίος και η θάλασσα, θαλασσινά ταξίδια, Κεραμουργία-αγγειοπλαστική", "Τάφοι, ταφές, ταφικά έθιμα" και σε συνδυασμό με τα ευρήματα που εκτίθενται, επιτύμβιες στήλες και πήλινα αντικείμενα, τα οποία αποτελούν το εποπτικό υλικό των πινακίδων, παρουσιάζουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις δραστηριότητές τους, τις ασχολίες τους και φανερώνουν την συμβίωση με άλλες κοινωνικές και θρησκευτικές ομάδες, την επικοινωνία και τις επιρροές που άσκησαν στο νησί διαχρονικά.
Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα στην Προθήκη 1, η οποία βρίσκεται στο μέσο της νότιας πλευράς, να δει αγγεία οικιακά (τσουκάλι, σαλτσάριο), χρηστικά (αμφορέας, σταμνίο, μυροδοχεία, ασκοδάβλα-φλασκί), αντικείμενα υφαντουργίας (αγνύθες) και αγγεία που εξυπηρετούσαν θρησκευτικές ανάγκες (ευλογίες, για την μεταφορά αγιάσματος). Τα περισσότερα των αγγείων αυτών ανάγονται στην παλαιοχριστιανική περίοδο και προέρχονται από ανασκαφές που έγιναν στον Εμποριό. Τα υπόλοιπα ανήκουν σε μεταγενέστερους χρόνους.
Στην Προθήκη 2, στη νοτιοδυτική πλευρά, εκτίθενται αγγεία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου, στο σύνολό τους χρηστικά (πινάκια, μικρά βαθιά πινάκια, μαστραπάδες, μαστιχοκάνατα, κούπες κ.ά.). Ανήκουν σε ιταλικά εργαστήρια, σε μικρασιατικά εργαστήρια, της Νίκαιας (Iznik), της Κιουτάχειας, του Τσανάκ Καλέ και σε χιώτικα εργαστήρια.
Η Ενότητα ΙΙΙ, Λατρεία και Τέχνη, περιλαμβάνει τοιχογραφίες Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου και εικόνες Μεταβυζαντινής περιόδου, αξιόλογα δείγματα τα οποία αντικατοπτρίζουν την εξέλιξη της ζωγραφικής στο νησί της Χίου και τις επιδράσεις που δέχεται κυρίως από την Κρήτη και την Κωνσταντινούπολη.
Στο κέντρο της αίθουσας σε διαγώνια διάταξη, σε δύο άξονες που σχηματίζουν "αλέα" (διάδρομος), εκτίθενται τοιχογραφίες από το Καθολικό της Νέας Μονής, από το ναό της Παναγίας Κρήνας και από άλλες εκκλησίες του νησιού. Από την Παναγία Κρήνα - κτήτορες της οποίας ήταν ο Ευστάθιος Κοδράτος και η σύζυγός του Ειρήνη Δούκαινα Πεπαγωμένη, με βάση την γραπτή επιγραφή του έτους 1197, όπου και χρονολογείται το πρώτο στρώμα τοιχογράφησης του ναού - προέρχονται οι τοιχογραφίες των 12 Προφητών του τρούλου και ανάγονται στα τέλη του 14ου αιώνα. Φιλοτεχνήθηκαν πιθανώς από τεχνίτες που προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη ή από άλλο μεγάλο καλλιτεχνικό κέντρο της Αυτοκρατορίας, ίσως μετά τον μεγάλο σεισμό του έτους 1389, που αναφέρουν οι πηγές. Ο ναός της Παναγίας Κρήνας διέσωσε τοιχογραφίες πέντε ακόμα διαφορετικών περιόδων, οι οποίες έχουν αποτοιχιστεί και φυλάσσονται. Από το στρώμα των μέσων του 18ου αιώνα, εκτίθενται στο χώρο της "αλέας" τρεις τοιχογραφίες που ανήκουν στον ζωγράφο Μιχαήλ Χωματζά.
Στη νότια εξωτερική πλευρά της "αλέας" εκτίθενται εικόνες, οι οποίες ανάγονται από τον 16ο-18ο αιώνα μ.Χ. και προέρχονται από Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινούς ναούς του νησιού.
Στο προστώο του κτηρίου εκτίθεται πιστό αντίγραφο του πίνακα του Ε. Ντελακρουά, "Η Σφαγή της Χίου", τον οποίο έχει φιλοτεχνήσει ο ζωγράφος Ε. Ιωαννίδης, την περίοδο 1917-1920 με εντολή του τότε Διοικητή της Χίου, Γ. Παπανδρέου.
|
|
