Ισόγεια αίθουσα, βόρεια πλευρά (αριστερά)
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΝΥΜΦΗΣ
Σε μικρή απόσταση νότια του Ασκληπιείου, στις ανασκαφές των ετών 1955-1960, αποκαλύφθηκε ένα μικρό υπαίθριο ιερό αφιερωμένο στη Νύμφη, προστάτιδα του γάμου και των γαμήλιων τελετών. Παρότι το ιερό ήταν στενά συνυφασμένο με την κοινωνική και θρησκευτική ζωή της πόλης για πέντε τουλάχιστον αιώνες (7ος-2ος αι. π.Χ.), δεν είναι γνωστό από τις γραπτές πηγές. Ταυτίστηκε όμως σύμφωνα με τις επιγραφές επάνω σε αγγεία και όστρακα, καθώς και τον ''όρο'' (ορόσημο) του ιερού, στήλη με την επιγραφή: ''Όρος ιερού Νύμφης''. Από τις επιγραφικές μαρτυρίες και τα αναθήματα προσδιορίστηκε η λατρευτική υπόσταση της θεότητας, που φαίνεται ότι σχετίζεται με την Αφροδίτη και την Ήρα προστάτριες του γάμου. Το ιερό ιδρύθηκε τον 7ο αι. π.Χ. και περιελάμβανε αρχικά ένα περίβολο και βωμό. Ανάμεσα στα πολυπληθή αφιερώματα που εκτίθενται στις εντοίχιες προθήκες κυριαρχούν οι λουτροφόροι, αγγεία με χαρακτηριστικό ψηλόλιγνο σχήμα, που συνδέονταν με τις γαμήλιες τελετές και χρησίμευαν για την μεταφορά νερού από την αθηναϊκή κρήνη Καλλιρρόη για το γαμήλιο λουτρό των νεονύμφων, τελετουργία γνωστή ως ''λουτροφορία''. Οι λουτροφόροι, μελανόμορφες ή ερυθρόμορφες, αφιερώνονταν μετά το γάμο στο ιερό της Νύμφης. Συνήθως εκείνες που εικονίζουν σκηνές από τις τελετουργίες του γάμου (''λουτροφορία'', στολισμός της νύφης, οι νεόνυμφοι σε άρμα, τα ''επαύλια'', δηλ. προσφορά δώρων την επομένη του γάμου κ.α.) αφιερώνονταν από τη νύφη, ενώ εκείνες που εικονίζουν διάφορα μυθολογικά θέματα πιθανόν αφιερώνονταν από το γαμπρό. Άλλα αξιόλογα είδη αφιερωμάτων είναι τα μελανόμορφα πινάκια και οι ζωγραφιστοί πίνακες με μυθολογικά ή άλλα θέματα, οι πήλινες γυναικείες προτομές, τα πήλινα ειδώλια, χειροποίητα ή κατασκευασμένα με μήτρα (καλούπι), τα μελανόγραφα σφονδύλια, τα μικρογραφικά αγγεία διαφόρων σχημάτων, κ.α.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ
Ο Ασκληπιός, θεός της ιατρικής και της υγείας που είχε ως σύμβολα το φίδι και το ραβδί των οδοιπόρων, λατρευόταν στα Ασκληπιεία που λειτουργούσαν και ως θεραπευτήρια των ασθενών. Το Ασκληπιείο της Αθήνας ιδρύθηκε στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης με πρωτοβουλία του Αθηναίου πολίτη Τηλέμαχου, ο οποίος εισήγαγε τη λατρεία του θεού από το μεγάλο ιερό του στην Επίδαυρο, δια μέσου του ιερού του στη Ζέα του Πειραιά. Το αθηναϊκό Ασκληπιείο περιελάμβανε ναό, κρήνη με ιερό νερό και δυο στοές, ιωνική και δωρική. Στη δωρική στοά που λειτουργούσε ως ''εγκοιμητήριο'', οι ασθενείς περίμεναν τη θαυματουργή τους ίαση με την εμφάνιση του θεού στα όνειρά τους. Στην εκθεσιακή ενότητα του Ασκληπιείου μας εισάγει το ιδρυτικό του μνημείο, το αμφίγλυφο που εικονογραφεί και περιγράφει το ιστορικό της ίδρυσης του ιερού το 420/419 π.Χ. Τα θραύσματα που σώθηκαν και σήμερα βρίσκονται διεσπαρμένα σε διάφορα μουσεία (Ακρόπολης, Πάντοβας, Βερόνας, Βρετανικό Μουσείο) προέρχονται από δύο παραπλήσια μνημεία που ήταν στημένα στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Τα μαρμάρινα αναθηματικά ανάγλυφα που βρέθηκαν στις ανασκαφές του ιερού (1877-78) και χρονολογούνται στα τέλη του 5ου και τον 4ο αιώνα π.Χ., φέρουν συνήθως παραστάσεις λατρευτών που πλησιάζουν τον Ασκληπιό και την οικογένειά του, ή απεικονίσεις ανθρώπινων μελών (''ανατομικά ανάγλυφα'') που ο θεός θεράπευσε και δείχνουν την ιδιαίτερη σημασία της λατρείας για τη ζωή των ανθρώπων. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό έκθεμα είναι ο πώρινος πεσσός με τις λαξευτές κόγχες, σε μία από τις οποίες έχει ενταχθεί τμήμα μαρμάρινου προσώπου με ένθετους οφθαλμούς, ανάθημα του Πραξία (ΕΑΜ 15244). Μια βάση αναθήματος παριστάνει κασετίνα με ανάγλυφα χειρουργικά εργαλεία και δύο ''σικύες'' (βεντούζες) (ΕΑΜ 1378). Σε ένα ανάγλυφο (ΕΑΜ 88) Ο Ασκληπιός κάθεται σε ομφαλό, ανάμεσα στη σύζυγό του Ηπιόνη και ένα ιματιοφόρο πιστό. Το ανάγλυφο (ΕΑΜ 1341) με παράσταση αμαξά ενώπιον του Ασκληπιού της Ηπιόνης και της Υγείας, ήταν σύμφωνα με την επιγραφή, αφιέρωμα κάποιου αμαξά που γλίτωσε από ατύχημα έπειτα από ανατροπή του κάρου που μετέφερε φορτίο λίθων. Τη μορφή δύο ενωμένων κτηρίων, ναϊσκου και στοάς, έχει το ανάγλυφο (ΕΑΜ 1377) των μέσων του 4ου αι. π.Χ., όπου ο Ασκληπιός, η Ηπιόνη και η Υγεία υποδέχονται μια ομάδα λατρευτών που φέρνουν στο βωμό ένα χοίρο για θυσία και ένα κιβώτιο με δώρα. Τέλος, στο αναθηματικό ανάγλυφο (ΕΑΜ 1332) του 2ου μισού του 4ου αι. π.Χ., ο Ασκληπιός, η Δήμητρα και η Κόρη (Περσεφόνη) δέχονται λατρευτές ιατρούς, τα ονόματα των οποίων αναγράφονται μέσα σε ανάγλυφα στεφάνια, κάτω από την παράσταση.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΕΩΣ
Το σημαντικότερο αθηναϊκό ιερό του Διονύσου, θεού της βλάστησης, του κρασιού, της μέθης και του εκστατικού χορού, βρισκόταν στην νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Εδώ, τον μήνα Ελαφηβολιώνα (αρχές της άνοιξης), γιορτάζονταν τα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια, μια από τις σημαντικότερες γιορτές της πόλης. Σύμβολα της διονυσιακής λατρείας ήταν ο θύρσος (ραβδί με φύλλα κισσού και κουκουνάρι στην κορυφή), ο κάνθαρος, οι θεατρικές μάσκες κ.α., ενώ ακόλουθοι του θεού ήταν οι Μαινάδες, οι Σάτυροι και οι Σιληνοί. Από τις διονυσιακές τελετές γεννήθηκε σταδιακά το δράμα και καθιερώθηκε η διοργάνωση δραματικών αγώνων. Στο θέατρο που βρίσκεται επάνω από το ιερό, οι σημαντικότεροι τραγικοί και κωμικοί ποιητές, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης δίδαξαν για πρώτη φορά τα έργα τους. Στην έκθεση παρουσιάζονται χαρακτηριστικά μαρμάρινα γλυπτά από τις ανασκαφές στο χώρο του ιερού και του θεάτρου. Τμήμα ανάγλυφης πλάκας από την επένδυση βάθρου (ΕΑΜ 1489) παριστάνει τον Διόνυσο που κρατάει κάνθαρο και αμφορέα και μια ιέρεια με θυμιατήρι (αρχές του 4ου αι. π.Χ.). Ένας ηλικιωμένος Σιληνός που σηκώνει στον ώμο του τον μικρό Διόνυσο (ΕΑΜ 257) χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. και μια ανάγλυφη πλάκα με θεατρικά προσωπεία σε πολύ έκτυπο ανάγλυφο (ΕΑΜ 382) στο 2ο αι. μ.Χ. Δύο πλάκες με ανάγλυφες χορεύτριες (ΕΑΜ 259), ανάγλυφα εξαιρετικής τέχνης του 1ου αι. π.Χ., κοσμούσαν τη βάση κάποιου μνημείου. Τέλος, ένα τμήμα μεγάλου προσωπείου (Ακρ. 6461) (1ος αι. μ.Χ.) αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της διονυσιακής λατρείας.
Ισόγεια αίθουσα, νότια πλευρά (δεξιά).
Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ
Σε εντοίχιες προθήκες παρουσιάζονται ευρήματα, κυρίως αγγεία και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης που μαρτυρούν τη συνεχή κατοίκηση των υπωρειών της Ακρόπολης από τη νεολιθική εποχή (4η χιλιετία π.Χ.) έως την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο (5ος αι. μ.Χ.). Τα παλαιότερα εκθέματα είναι ένα σύνολο νεολιθικών ακόσμητων αγγείων που βρέθηκαν στα δυτικά του Ασκληπιείου, μια περιοχή προστατευμένη από τις καιρικές συνθήκες, η οποία διέθετε πηγή νερού. Από φρέατα της Ύστερης εποχής του Χαλκού, γνωστής ως Υστεροελλαδικής III ή Μυκηναϊκής (1600-1050 π.Χ.), προέρχονται αγγεία με σχήματα χαρακτηριστικά της εποχής (ψευδόστομοι αμφορείς, κύλικες κ.α). Η γεωμετρική και η πρώιμη αρχαϊκή περίοδος αντιπροσωπεύονται με αγγεία προερχόμενα κυρίως από ταφές που ανασκάφηκαν στα νοτιοδυτικά της Ακρόπολης. Η ανασκαφή στα νότια της Ακρόπολης (1955-1960) έφερε στο φως ένα σημαντικό τμήμα του οικισμού, το οποίο αντιπροσωπεύεται κυρίως με αγγεία και ποικίλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Δύο πήλινες ρωμαϊκές Νίκες, φτιαγμένες από την ίδια μήτρα, βρέθηκαν σε ένα φρέαρ και αρχικά κοσμούσαν κόγχες ή ήταν ακρωτήρια της στέγης ενός οικοδομήματος. Στα ΝΑ του θεάτρου του Ηρώδου Αττικού αποκαλύφθηκε μια πολυτελής οικία που ταυτίστηκε με την κατοικία του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου (5ος αι. μ.Χ.), από όπου προέρχονται ανάγλυφα και μια επιτύμβια βάση με ανάγλυφες παραστάσεις σε δεύτερη χρήση.
ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΙΕΡΑ ΤΩΝ ΚΛΙΤΥΩΝ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Στα σπηλαιώδη ανοίγματα και τα άνδηρα του βράχου, σε υπαίθρια ιερά ή μικρούς ναούς, λατρεύτηκαν θεοί, ήρωες και νύμφες. Στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης, κοντά στο Ασκληπιείο υπήρχε λατρία των Νυμφών, του Ερμή και του Πανός, στους οποίους ήταν αφιερωμένα μαρμάρινα ανάγλυφα με σχετικές παραστάσεις. Σε ένα αναθηματικό ανάγλυφο (ΕΑΜ 1966) του 2ου αι. π.Χ., ο Παν με σύριγγα (πολλαπλό αυλό), ο Απόλλων με κιθάρα και ο Ερμής συνοδεύονται από Νύμφες που χορεύουν γύρω από βωμό και λατρευτές που παρακολουθούν. Σε τμήματα δύο αναγλύφων του 1ου αι. μ.Χ. (Ακρ 6464, 1345) εικονίζονται Νύμφες και ο τραγόμορφος θεός. Στο ιερό της Γης Κουροτρόφου και Δήμητρας Χλόης στα υψώματα της νοτιοδυτικής κλιτύος, υπήρχε πανάρχαια λατρεία της καρποφόρου Φύσης, όπως μας πληροφορεί η ενεπίγραφη πλάκα που προσδιόριζε την είσοδό του (ΕΜ 9561) (1ος-2ος αι. μ.Χ.). Με την Αφροδίτη συνδέεται πιθανόν η λατρεία του 'Ηρωος επί Βλαύτη (βλαύτη=πολυτελές σανδάλι) στην ίδια θέση. Στην κορυφή της ιδιόμορφης στήλης με ένα μεγάλο φίδι, που αφιερώθηκε από τον Σίλωνα (ΕΑΜ 2565) γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., εικονίζεται ο ίδιος ο αναθέτης επάνω σε ένα μεγάλο σανδάλι, που υποδηλώνει σχέση με το ιερό αυτό. Η λατρεία της Αφροδίτης Πανδήμου στη νοτιοδυτική πλαγιά, ανάγεται σε μυθικούς χρόνους και αποδίδεται στον Θησέα, σε ανάμνηση του ''συνοικισμού'' των δήμων της Αττικής. Από το ιερό αυτό που ταυτίστηκε σύμφωνα με επιγραφές σε όστρακα αγγείων, προέρχεται μια αναθηματική επιγραφή του πρώιμου 5ου αιώνα π.Χ. (ΕΜ 6425). Στη βόρεια κλιτύ υπήρχε κοινή λατρεία του Έρωτα και της Αφροδίτης Ουρανίας, προστάτριας του γάμου. Χαρακτηριστικά αναθήματα είναι δύο πλάκες ίσως από την επένδυση του περιβόλου του ιερού με ανάγλυφη πομπή φτερωτών ερώτων που κρατούν θυμιατήρια (ΕΑΜ 1451, 1452). Επίσης, ο μαρμάρινος ενεπίγραφος θησαυρός (θησαυροφυλάκιο) (Π 66-67) του 4ου αι. π.Χ., όπου οι νεόνυμφες κατέθεταν μια αργυρή αθηναϊκή δραχμή ως ''προτέλεια γάμου'' στο ιερό της θεάς. Ο Απόλλων Υποακραίος (υπό άκραις), ο Ζεύς Ολύμπιος, και ο Παν λατρεύονταν σε τρία αβαθή σπήλαια της βορειοδυτικής πλαγιάς. Σύμφωνα με τον μύθο ο Απόλλων συνευρέθηκε σε σπήλαιο με την Κρέουσα, κόρη του Ερεχθέα και από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Ίων, ο γενάρχης των Αθηναίων. Εδώ ορκίζονταν μετά την εκλογή τους οι εννέα άρχοντες της πόλης. Αναθήματα αρχόντων είναι δύο ενεπίγραφες πλάκες με ανάγλυφα δάφνινα στεφάνια του 1ου αι. μ.Χ. (ΕΜ 8124, 8155). Η λατρεία του Πανός ήταν νεότερη. Καθιερώθηκε μετά τη νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα (490 π.Χ.), επειδή θεώρησαν ότι ο Παν τους οδήγησε στη μάχη σπέρνοντας πανικό φόβο στον περσικό στρατό. Ένα μεγάλο σπήλαιο στην ανατολική πλαγιά ήταν αφιερωμένο στην Άγλαυρο, κόρη του βασιλιά Κέκροπα, η οποία σύμφωνα με τον μύθο θυσιάστηκε για τη σωτηρία της πόλης. Εδώ οι Αθηναίοι έφηβοι έδιναν τον ιερό όρκο πίστης στην πατρίδα. Στη μαρμάρινη στήλη του 3ου αι. π.Χ. (Ακρ. 13372) αναγράφεται το τιμητικό ψήφισμα της Βουλής και του Δήμου των Αθηναίων με το οποίο τιμάται η ιέρεια της Αγλαύρου Τιμοκρίτης για την ευσέβεια και φροντίδα της για την ορθή τέλεση των θυσιών και τελετουργιών.
Αρχιτεκτονικά γλυπτά των κλασικών μνημείων της Ακρόπολης
1ο Επίπεδο, Δυτικό τμήμα
Στο δυτικό τμήμα του 1ου επιπέδου συγκεντρώνονται ορισμένα από τα πιο σημαντικά αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά της κλασικής εποχής, που προέρχονται από τα μνημεία της Ακρόπολης: τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και το ναό της Αθηνάς Νίκης. Πρόκειται κυρίως για πρωτότυπα έργα, πλάκες από τις ζωφόρους και τις μετόπες, μορφές από τα αετώματα, ανάγλυφα θωράκια και τις περίφημες Καρυάτιδες από το Ερέχθειο.
Αναθήματα των κλασικών χρόνων και της ύστερης αρχαιότητας (5ος αι. π.Χ.-5ος αι. μ.Χ.) (1ο επίπεδο , βόρειο τμήμα)
Στο βόρειο τμήμα του 1ου επιπέδου παρουσιάζονται ευρήματα από τις ανασκαφές της Ακρόπολης που χρονολογούνται στην κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Πρόκειται κυρίως για αγάλματα, ποτρταίτα, ανάγλυφα, βάσεις αγαλμάτων ή άλλων μνημείων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν το κεφάλι του λατρευτικού αγάλματος της Αρτέμιδος Βραυρωνίας, το άγαλμα της Πρόκνης με τον Ίτυ, ίσως έργο του γλύπτη Αλκαμένη, το πορτραίτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πήλινα ειδώλια, πήλινα ανάγλυφα και το περίφημο ανάγλυφο που απεικονίζει την αθηναϊκή τριήρη Πάραλο, γνωστό ως ''ανάγλυφο Lenormant''.
ΈΚΘΕΣΗ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ (3ο επίπεδο)
ΑΙΘΡΙΟ ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ-ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ |
