ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΒΑΘΕΟΣ



Στα ίχνη του Ομήρου: O Αετός στην Ιθάκη και η "Ελληνική Αναγέννηση"



ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες από τον 8ο αι. π.Χ. συνιστούν το υλικό αποτύπωμα στο χώρο και το χρόνο της Ομηρικής Κοινωνίας, με την Πόλιν να συνιστά το θεσμό εκείνο που χαρακτηρίζει τον ελληνικό τρόπο ζωής στους αιώνες που θα ακολουθήσουν.

Τι ξέρουμε, όμως, γι αυτήν την κοινωνία; Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά της Πόλεως; Πώς η Πόλη επαναπροσδιορίζει τα πατρώα και παράλληλα διαμορφώνει το νέο; Ο βασιλιάς, όχι απόλυτος μονάρχης, αποτελεί την κορυφή μεν της κυρίαρχης ελίτ, όχι όμως το σημείο αναφοράς καθώς λειτουργεί παράλληλα και σε διασύνδεση με τη Βουλή και τη συνέλευση (αριστοκρατία), τον κοινό παρονομαστή εξέλιξης των πολιτευμάτων κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους. Ο ομηρικός βασιλιάς μπορούσε να είναι επικεφαλής περισσότερων πόλεων.

Η κοινωνία συγκροτείται με πυρήνα τον οίκο, συνδέεται άρρηκτα με τη γη, το αγροτικό και ζωικό κεφάλαιο. Ο οίκος αποτελεί τον πυρήνα της οικονομίας, συγκέντρωσης ισχύος και διαμόρφωσης σχέσεων εξουσίας. Οι γαιοκτήμονες, «πολύμηλοι» και «πολυβούτες» (που έχουν πολλά πρόβατα και πολλά βόδια), κυριαρχούν, ελέγχουν την οικονομία, προσφέρουν εργασία, χρηματοδοτούν το διαμετακομιστικό εμπόριο, διαμορφώνουν και ελέγχουν τα δίκτυα επικοινωνίας και επαφών. Συγκροτούν την άρχουσα τάξη, η οποία αναδιαμορφώνεται δυναμικά στο πλαίσιο ενός επιδεικτικού ανταγωνισμού, του οποίου υλικές μαρτυρίες βρίσκουμε στους κατεξοχήν τόπους συνάθροισης και σφυρηλάτησης δεσμών των διάσπαρτων κοινοτήτων, τα Ιερά. Ο έλεγχος του ιερού, η διασύνδεση με το θείο και το ηρωικό, με τους ένδοξους προγόνους, η χάλκευση μιας κοινωνικής γενεαλογίας, που ανάγεται σε θεούς και ήρωες εξασφαλίζει την ισχύ και τον έλεγχο. Με επίκεντρο λοιπόν τα ιερά και μάλιστα τα ιερά ορίων αναδύεται η Πόλις, η δε ανάπτυξη αυτής σε συνδυασμό με το φαινόμενο του «αποικισμού» έχει ως αποτέλεσμα την ανάδυση και νέων κοινωνικών πόλων ισχύος και την ανάπτυξη δικτύων επαφών. Είναι η εποχή της «Ελληνικής Αναγέννησης».



ΤΟ ΙΕΡΟ ΣΤΟΝ ΑΕΤΟ

Γύρω στα μέσα του 8ου αι. εντοπίζονται οι απαρχές της ανάπτυξης του ιερού στον Αετό. Ο τόπος αποκτά άλλη νοηματοδότηση, γίνεται σύμβολο, νέο σημαντικό τοπόσημο από το οποίο η αρχαιολογική σκαπάνη θα φέρει στο φως μοναδικά αναθήματα. Ο νέος ιερός τόπος συνδέεται άρρηκτα με το ιερό στο σπήλαιο της Πόλης, στη βόρεια Ιθάκη, κατά τρόπο συμπληρωματικό, όπως προκύπτει από το είδος και τον τύπο των αναθημάτων.

Αρχαιολογικά, οι αποθέσεις του ιερού στον Αετό διακρίνονται στρωματογραφικά σε δύο φάσεις, μία που καλύπτει την περίοδο από το 760 έως το 730 π.Χ. και μία που εκτείνεται στο υπόλοιπό του 8ου και συνεχίζεται τον 7ο αι. π.Χ..

Η κορινθιακή επιρροή είναι προφανής. Οι πρώτες εισαγωγές φαίνεται πως γίνονται ήδη από το 780 π.Χ. περίπου.

Ελάχιστα δείγματα αναγνωρίζονται ως προερχόμενα από την Εύβοια ή την Αττική. Βεβαιωμένες εισαγωγές υπάρχουν, εκτός από την Κόρινθο, από το Άργος, την Ανατολική Ελλάδα, αλλά και την Κρήτη.



ΙΘΑΚΗ-ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ

Την ίδια στιγμή το τοπικό Εργαστήριο είναι ιδιαίτερα δυναμικό, αφομοιώνει γόνιμα τις κορινθιακές κυρίως επιρροές και είναι εξαιρετικά παραγωγικό.

Το συμβατικά ονομαζόμενο «Εργαστήριο Κανδυλιώτη» αποτελεί σήμα κατατεθέν της ντόπιας ιδιοσυγκρασίας με παρουσία στο ιερό της Ήρας Ακραίας στην Περαχώρα.

Ο 8ος αι. π.Χ., είναι η περίοδος εκείνη εξάπλωσης των Ελλήνων από τη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο μέχρι την Νότια Ιταλία, τη Σικελία και τη σημερινή Μασσαλία. Πλοία διασχίζουν τις θάλασσες και μεταφέρουν αγαθά, δημιουργούνται δίκτυα επαφών, επικοινωνίας, οικονομικών και πολιτισμικών ανταλλαγών. Στο πλαίσιο αυτό, η Ιθάκη φαίνεται πως κατέχει μία κομβική θέση.



ΤΟ ΝΕΟ ΠΝΕΥΜΑ

Η εξέλιξη από τον αυστηρό, διατεταγμένο σε ζώνες γεωμετρικό διάκοσμο, μέχρι την απόδοση ανθρώπινων μορφών, λεόντων και αλόγων και τους εύχυμους καμπυλωτούς βλαστούς των αρχών της Πρώιμης Αρχαϊκής Εποχής παρακολουθείται βήμα προς βήμα και είναι ενδεικτική της δημιουργικής αφομοίωσης των καλλιτεχνικών τάσεων που διαπιστώνονται στο Κορινθιακό κατά κύριο λόγο Εργαστήριο.

Το βαθύτερο πνεύμα της περιόδου της ?Ελληνικής Αναγέννησης?, ως εποχής μετάβασης, άρα εποχής δυναμικής, εποχής πειραματισμών, αποτυπώνεται στις εξίσου δυναμικές, ανήσυχες φόρμες μιας ιδιαίτερης μορφολογικά κατηγορίας αγγείων, τα οποία από κάποιους χαρακτηρίζονται ως «σπονδικά». Ο κεραμέας είναι πια καλλιτέχνης και επιδεικνύει τις ικανότητές του.



ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΜΝΗΜΕΙΑΚΟ

Η δημιουργία του αλφαβήτου επέτρεψε την καταγραφή των Επικών Κύκλων και εν προκειμένω της Οδύσσειας. Στην Ιθάκη και συγκεκριμένα στο ιερό του Αετού έχουν βρεθεί δύο από τις πρωιμότερες επιγραφές της ελληνικής γλώσσας, αν και όχι πρωιμότερες.

Στην οινοχόη αρ. 490, η οποία στη βάση της φέρει εικονιστική παράσταση κωνικής οινοχόης με την τεχνική του περιγράμματος, διαβάζουμε σε εξάμετρο έναν στίχο με προφανείς τις επιδράσεις του αρχαϊκού, καταγεγραμμένου πια Έπους:

? Ξ]ενFos τε φίλος και π[ις]το[ς h]εταίρος ?

Κατά το τέλος των Γεωμετρικών Χρόνων, ο αγγειοπλάστης Καλλικλής αφήνει ανεξίτηλο στο χρόνο το όνομά του. Δεν είναι πια ο απλός τεχνίτης, αλλά ο δημιουργός, ο γεμάτος αυτοπεποίθηση καλλιτέχνης, που αναδύεται από την ανωνυμία.

Από τα πλέον σημαντικά εκθέματα είναι τα σπαράγματα ομοιωμάτων οικιών από το τέλος των γεωμετρικών χρόνων (περ. 700 π.Χ.). Ο αττικός Κεραμεικός, τα ιερά της Περαχώρας, του Ηραίου στο Άργος και της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα, αποτελούν τόπους εύρεσης τέτοιων αφιερωμάτων. Είτε οικίες είτε ναοί, αποτελούν τις πρώτες απτές αποδείξεις της εξέλιξης και στην αρχιτεκτονική.



Εξάλλου στις περιόδους αυτές των Πρώιμων Ιστορικών Χρόνων τα όρια παραμένουν κάπως συγκεχυμένα. Τώρα διαμορφώνονται οι συνθήκες εκείνες που το ιερό, στο πλαίσιο της πόλεως αποτελεί ?ΗΟRON? (όρο, όριο) με ποικίλες νοηματοδοτήσεις ως προς το χώρο που οριοθετεί.