Η έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ελευσίνας οργανώνεται σε δύο θεματικούς άξονες:

Α΄ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: «ΕΛΕΥΣΙΝΑ: Η ΠΟΛΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ»

Ο Α΄ Θεματικός Άξονας αναπτύσσεται σε έξι επιμέρους ενότητες:

Α1. Η θέση και οι πρώτοι οικισμοί

Α2. Η Ελευσίνα στο κράτος της Αθήνας

Α3. Οι δημότες

Α4. Τοπική οικονομία

Α5. Πολλές και μία λατρείες

Α6. Η ζωή εν τάφω

Μέσα από τις ενότητες αυτές και τα πολυποίκιλα εκθέματα στην Αίθουσα 1 παρουσιάζονται η θέση και η σχέση της αρχαίας Ελευσίνας με το κράτος της Αθήνας, καθώς και πτυχές από τον λατρευτικό, οικονομικό και κοινωνικό βίο της.

Σε ξεχωριστή αίθουσα, στην Αίθουσα 2, αναπτύσσεται η ιδιαίτερη ενότητα με τίτλο Η ζωή εν τάφω που περιλαμβάνει ταφικά σύνολα από τις δύο πιο σημαντικές και πλούσιες νεκροπόλεις της Ελευσίνας, το Δυτικό και το Νότιο Νεκροταφείο. Παρουσιάζονται επιλεγμένα ευρήματα, αγγεία, κοσμήματα, παιδικά παιχνίδια, κ.ά., τα οποία προσκαλούν τον επισκέπτη να ανακαλύψει τον καθημερινό βίο, τον κόσμο της γυναίκας και του παιδιού, την κοινωνική τάξη του νεκρού και πολλές άλλες εκφάνσεις της ζωής, μέσα από την αρχαιολογία του θανάτου.

Στο κέντρο της αίθουσας, σε περίοπτη θέση, εκτίθεται ο γνωστός πρωτοαττικός αμφορέας, όπου απεικονίζονται η τύφλωση του Κύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του στον λαιμό του αγγείου και ο αποκεφαλισμός της Μέδουσας από τον Περσέα στο σώμα του αγγείου. Εκτίθενται επίσης και ολόκληρες ταφές, όπως ο ενταφιασμός παιδιού μέσα σε πήλινη λάρνακα και χάλκινο τεφροδόχο αγγείο με το περιεχόμενό του. Σε εκθεσιακό συρτάρι φιλοξενείται το λινό ύφασμα από τον πυθμένα χάλκινης τεφροδόχου κάλπης.

Τον πρώτο θεματικό άξονα συμπληρώνει στην Αίθουσα 1, το Χρονολόγιο, που περιέχει τρία παράλληλα επίπεδα πληροφορίας: α χρονογραμμή με τις ιστορικές περιόδους και τα χρονικά όρια τους, από τους γεωμετρικούς έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς/παλαιοχριστιανικούς χρόνους, β. χρονογραμμή με τα πιο σημαντικά πρόσωπα και γεγονότα για την ιστορία της πόλης της Ελευσίνας και του Ιερού, γ) αντικείμενα, συγκεκριμένα αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχαίων λυχναριών από διάφορες ιστορικές περιόδους.



Β΄ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: «ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ»

Ο Β΄ Θεματικός Άξονας περιλαμβάνει τέσσερις επιμέρους ενότητες:

Β1. Ο μύθος και η λατρεία

Β2. Το τυπικό της μύησης

Β3. Το Ιερό

Β4. Τελεστήριο

Η είσοδος στην Αίθουσα 3 φιλοξενεί ένα εξέχον γλυπτό, την αετωματική μορφή της Φεύγουσας Κόρης που σηματοδοτεί την αρχή της διήγησης. Παρουσιάζονται αγγεία και μαρμάρινα ανάγλυφα που εικονογραφούν τον ιδρυτικό μύθο της λατρείας, γνωστό από τον ομηρικό Ύμνο προς τη Δήμητρα, καθώς και εκείνα που παραπέμπουν στις δημόσιες λατρευτικές τελετές και στο καθιερωμένο τυπικό της μύησης.

Στην Αίθουσα 4 παρουσιάζονται οι ενότητες για την έναρξη της λατρείας στο Ιερό, την αρχιτεκτονική εξέλιξή του στο πέρασμα των αιώνων και τα Αναθήματα (αφιερώματα) στις δύο θεές. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει πήλινα αναθήματα (αγγεία, πίνακες, ειδώλια, πλακίδια κ.ά.), τεκμήρια της πρώιμης φάσης της λατρείας, ένα τμήμα από την ανωδομή του αρχαϊκού οικοδομήματος του Τελεστηρίου, αρχιτεκτονικές μακέτες που αναπαριστούν το ελευσινιακό ιερό στην αρχική και στην τελική του φάση, καθώς και περίτεχνα, όσο και ταπεινά αναθήματα (αφιερώματα) των πιστών για να κερδίσουν τη θεϊκή εύνοια της Δήμητρας και Κόρης.

Η Αίθουσα 5 με τίτλο ΤΟΙΝ ΘΕΟΙΝ ΚΑΙ ΤΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ είναι αφιερωμένη αποκλειστικά σε αναθήματα και αρχιτεκτονικά μέλη των ρωμαϊκών χρόνων, ορισμένα εκ των οποίων είναι ιδιαίτερα μεγάλου μεγέθους.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα εκθέματα κατέχει η μία από τις δύο μνημειακές μαρμάρινες Καρυάτιδες?Κιστοφόρους, που κοσμούσαν την είσοδο των Μικρών Προπυλαίων. Με γραφιστικό τρόπο αποτυπώνεται και η δεύτερη Καρυάτιδα, η οποία έχει κλαπεί το 1801 και σήμερα εκτίθεται στη βιβλιοθήκη του Μουσείου Fitzwilliam, στο Cambridge της Μεγάλης Βρετανίας.

Πριν την τελευταία Αίθουσα 6, μια κατασκευή που προσομοιάζει σε τοίχο διαχωρίζει την τελευταία θεματική ενότητα τόσο ηχητικά όσο και οπτικά από την υπόλοιπη έκθεση, προκειμένου να επιτευχθεί μια διαφορετική εκθεσιακή εμπειρία.

Η ενότητα αφορά στο Τελεστήριο, το σημαντικότερο οικοδόμημα του Ιερού, όπου λάμβανε χώρα η τελετή της μύησης κατά τις μυστηριακές νύχτες των Ελευσινίων Μυστηρίων.

Ο επισκέπτης του μουσείου προσκαλείται σε μία ιδιαίτερη μουσειακή μύηση με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων, με τα οποία ενεργοποιεί τη φαντασία και το συναίσθημα του. Στην αίθουσα υπάρχει γραφική αναπαράσταση του θρόνου του Αρχιερέα - Ιεροφάντη, στην πλαϊνή όψη της οποίας συνάπτεται η αρχαία μαρμάρινη πλάκα που φέρει την επιγραφή ΙΕΡΟΦΑΝΤ?.

Μια σχηματοποιημένη πόρτα λειτουργεί ως μέρος της οπτικοακουστικής εγκατάστασης και φωτίζεται ανά ορισμένα χρονικά διαστήματα εσωτερικά, κάνοντας μια υπαινικτική αναφορά στο ιερό φως που έβλεπαν οι μύστες την ώρα που ο Ιεροφάντης τους φανέρωνε τα ιερά λατρευτικά αντικείμενα.

Στα εκθέματα της αίθουσας περιλαμβάνονται το αντίγραφο του Μεγάλου Ελευσινιακού Αναγλύφου που απεικονίζει τη Δήμητρα, τον Τριπτόλεμο και την Περσεφόνη, το εξέχον άγαλμα της θεάς Δήμητρας, έργο της σχολής του διάσημου γλύπτη Αγοράκριτου, καθώς και ένα σύνολο από ιδιαίτερα σκεύη με αποκλειστικά τελετουργική χρήση ( κέρνοι και πλημοχόες).



Η έκθεση ακολουθεί τις σύγχρονες μουσειολογικές και μουσειογραφικές προδιαγραφές και έχει εμπλουτισθεί με ψηφιακές εφαρμογές, στοχεύοντας στη δημιουργία μίας ενδιαφέρουσας και ελκυστικής περιήγησης.

Σε αυτές περιλαμβάνονται η οθόνη με την παρουσίαση της ιστορίας του ελευσινιακού ιερού (Αναζητώντας τη χαμένη Ελευσίνα), η οποία περιλαμβάνει αρχειακό υλικό από ιστορικά αρχεία και συλλογές, η οθόνη με τη διαδραστική εφαρμογή για την πορεία των μυστών στην Ιερά Οδό, καθώς και η ιδιαίτερη εφαρμογή με την εικονική περιήγηση στα επιμέρους οικοδομήματα του Ιερού μέσα από τις μακέτες που κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Ι. Τραυλός.