Η Λισός υπήρξε σημαντική, αυτόνομη πόλη της Κρήτης με συγκρότηση τουλάχιστον από τους κλασικούς χρόνους και φημισμένο λατρευτικό κέντρο μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Η θέση της ταυτίζεται με τα αρχαιολογικά κατάλοιπα που διατηρούνται στον Αη - Κηρκό, μια κοιλάδα περίκλειστη από υψηλές βουνοκορφές δυτικά της Σούγιας. Παρά τη μικρή της έκταση, ήταν σημαντικό πολιτικό - θρησκευτικό κέντρο για την ευρύτερη περιοχή και πιθανώς επίνειο – λιμάνι της Υρτακίνας στην ορεινή ενδοχώρα.

Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες κατά την Ελληνιστική εποχή η Λισός από κοινού με τις Υρτακίνα, Έλυρο, Τάρρα, Συία και Ποικιλάσσιον, ίδρυσε το Κοινό των Ορείων, πολιτικό - οικονομικό συνασπισμό αυτόνομων κρητικών πόλεων. Οι βάσεις για τη σύσταση του Κοινού τέθηκαν από την Υρτακίνα και τη Λισό στα τέλη 4ου ή στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. με έδρα στη Λισό γεγονός που πιστοποιείται από την ειδική κοπή χρυσού νομίσματος. Μέσα από την συμπολιτεία οι πόλεις δημιούργησαν μια νέα ταυτότητα προβάλλοντας το κοινό στοιχείο του ορεσίβιου και ονόμασαν το νέο κράτος «Όρειοι, οι «Βουνίσιοι». Η θέση του Κοινού ήταν σημαντικότατη και αυτό φαίνεται από τις συμμαχίες και συνθήκες που είχε συνάψει με άλλες πόλεις της Κρήτης, την Πολυρρήνια για παράδειγμα και με ηγεμόνες της εποχής όπως ο Μάγας της Κυρήνης. Η συνθήκη του Κοινού με τον Μάγα (χαμένη σήμερα), βρέθηκε εντοιχισμένη στο υπέρθυρο του βυζαντινού ναού του Αγίου Κηρύκου και σύμφωνα με το περιεχόμενό της η αρχική της θέση ήταν στο ιερό της Δίκτυννας. Ο όρκος που επισφραγίζει τη συνθήκη γίνεται στο όνομα της Δίκτυννας και στους θεούς του ίδιου τεμένους.

Αργότερα, το 183 π.Χ. η Λισός, όπως και πολλές άλλες κρητικές πόλεις συμμετείχε στη σύναψη συνθήκης με τον Ευμένη Β΄ της Περγάμου.