Στο ανατολικό τμήμα της πεδιάδας του Αλμυρού, ανάμεσα στις χαμηλές υπώρειες του όρους Όθρυς και στον Παγασητικό κόλπο, σε μία στενή λωρίδα γης, βρίσκεται η ελληνιστική πόλη ’λος. Η θέση της στην αρχαιότητα ήταν πολύ σημαντική, καθώς είχε τον έλεγχο του δρόμου επικοινωνίας μεταξύ του βόρειου και του νότιου ελλαδικού χώρου. Η πόλη κτίσθηκε περίπου στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.



Ιδρυτής της κατά τη μυθολογία ήταν ο θρυλικός Αθάμαντας, του οποίου τα παιδιά, Φρίξος και Έλλη, απεικονίζονται στα χάλκινα νομίσματα της πόλης να ταξιδεύουν πάνω στο χρυσόμαλλο κριάρι για το υπερπόντιο ταξίδι τους στη Μαύρη Θάλασσα, ώστε να γλυτώσουν από τον αφανισμό τους. Πρόσφατα, με αφορμή την πραγματοποίηση μεγάλων δημόσιων έργων στην περιοχή, οι αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως νέα και ενδιαφέροντα στοιχεία, που πιστοποιούν τη συνεχή κατοίκηση του χώρου από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού ως την Εποχή του Σιδήρου, κατά την αρχαϊκή περίοδο αλλά και αργότερα, στα ελληνιστικά χρόνια. Η εικόνα της κοινωνίας αυτής, με την τόσο μακραίωνη ιστορία, προς το παρόν διαφαίνεται κυρίως από τα νεκροταφεία και δευτερευόντως από τα οικιστικά κατάλοιπα. Λείψανα οικισμού, που χρονολογείται από τον 9ο έως τον 8ο αι. π.Χ., έχουν βεβαιωθεί στο χώρο της ελληνιστικής ’λου, όπου αποκαλύφθηκαν αποσπάσματα αψιδωτών κτηρίων με αποθηκευτικό χώρο, λάκκοι απορριμμάτων, αλλά και ταφές παιδιών εντός των τειχών (intra muros). Η έκταση των νεκροταφείων, το πλήθος των τάφων και οι διαφορετικές πρακτικές λατρείας των νεκρών με ταφές-ενταφιασμούς, αλλά και ταφές-καύσεις, είναι το πιο νέο στοιχείο που εμφανίζεται και κυριαρχεί εδώ στον 9ο αι. π.Χ. Από τα μέχρι τώρα δεδομένα των ερευνών φαίνεται ότι ο οικισμός έχει να επιδείξει μια σημαντική πολιτιστική συνέχεια και εξέλιξη, δεν γνωρίζουμε, όμως, ποιο ήταν το όνομά του. Ήταν, άραγε, η ’λος που αναφέρεται από τον Όμηρο;



Η ίδρυση της ελληνιστικής πόλης τοποθετείται γύρω στο 302 π.Χ. και σχετιζόταν με τις στρατιωτικές δραστηριότητες των Μακεδόνων βασιλέων Δημητρίου Πολιορκητή και Κασσάνδρου στην περιοχή της Μαγνησίας. Από τα κινητά ευρήματα φαίνεται ότι οι κάτοικοί της πρέπει να ασχολούνταν κυρίως με την καλλιέργεια της γης, την κτηνοτροφία και την αλιεία και λιγότερο με το κυνήγι. Τα χάλκινα και αργυρά νομίσματα από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. έως και το 2ο αι. π.Χ., δείχνουν ότι η πόλη είχε επαφές με περιοχές της Θεσσαλίας, τη γειτονική Εύβοια και τη Φθιώτιδα, αλλά και τη Μακεδονία, όμως η διάρκεια ζωής της ήταν μόλις τριάντα πέντε χρόνια. Από την έρευνα στα σπίτια της πόλης και από τα νομίσματα φαίνεται, μέχρι στιγμής, ότι η ’λος εγκαταλείφθηκε πιθανόν μετά από καταστροφικό σεισμό, που πρέπει να συνέβη το 265 π.Χ. Συνέχισε, όμως, να κατοικείται έως το 2ο αι. π.Χ. από λίγους κατοίκους, που περιορίσθηκαν σε πρόχειρα κατασκευασμένες οικίες ή σε μικρούς χώρους γύρω από τις κεντρικές πύλες των τειχών.



Τα λείψανα της οχύρωσης, αλλά και των οικιών της πόλης παρέμειναν ορατά στην πεδιάδα και στο γειτονικό λόφο και είχαν περιγραφεί από πολλούς περιηγητές, ωστόσο, τα περισσότερα σπίτια καταστράφηκαν από την καλλιέργεια των εδαφών και τη χρησιμοποίηση του οικοδομικού τους υλικού από τους κατοίκους της περιοχής. Η συστηματική έρευνα στο χώρο ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας και το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών. Η πρώτη φάση των ερευνών στην ’λο (1976-1990) είχε ως στόχο την τοπογράφηση των ερειπίων της πόλης (οχύρωση και πολεοδομικός ιστός) και την έρευνα τεσσάρων οικιών. Στη δεύτερη φάση (1990-2011) η έρευνα επικεντρώθηκε στην αποκάλυψη της νοτιοανατολικής πύλης της οχύρωσης, όπου διαπιστώθηκε η χρήση της και μετά την εγκατάλειψη της πόλης στα μέσα του 3ου αι. π.Χ. Το ίδιο διάστημα, ανασκάφηκαν τέσσερις ακόμη οικίες, ενώ παράλληλα ερευνήθηκε επιφανειακά μεγάλο τμήμα της ευρύτερης περιοχής. Επίσης, η ΕΦΑ Μαγνησίας πραγματοποίησε ανασκαφές σε περιοχές έξω από τα τείχη που έφεραν στο φως τμήματα από τα νεκροταφεία της πόλης, ενώ αποκαλύφθηκε και μεγάλο τμήμα του τείχους. Για το σύνολο του αρχαιολογικού χώρου σήμερα έχει συνταχθεί μελέτη ανάδειξης των μνημείων και κατασκευής ειδικών χώρων για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.



Από το 2013 μέχρι σήμερα η έρευνα Ελλήνων και Ολλανδών έχει επικεντρωθεί στη Μαγούλα Πλατανιώτικη, μία νέα πόλη κοντά στη θάλασσα, η οποία θεωρούνταν ως ο πρώτος πυρήνας της ’λου κατά τους γεωμετρικούς και αρχαϊκούς χρόνους. Όμως, η ανασκαφική έρευνα σε εξέλιξη υποδεικνύει ότι οι δύο πόλεις υπήρξαν σύγχρονες τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα.



*Reinders, H.R., Dickenson C., Kondoyianni K., Lee B., Malakasioti Z., Meywaard A., Nikolaou E, Radloff L., Rondiri V., Tsiouka F., 2014. The city of New Halos and its Southeast Gate. Groningen, Barkhuis Publishers. *Reinders H.R. & Prummel W., (eds) 2003. Housing in New Halos, a Hellenistic Town in Thessaly, Greece. Lisse etc. *Reinders H.R., 1988. New Halos, a Hellenistic Town in Thessalia (Greece). Utrecht.