Η κλειστή λοφώδης λεκάνη βόρεια της Ελασσόνας είναι η περιοχή της Περραιβικής Τρίπολης, η οποία απαρτιζόταν από τις πόλεις ’ζωρο, Δολίχη και Πύθιο. Οριζόταν από τον ποταμό Τιταρήσιο στο νότο και από τα όρη Αμάρμπεη, Καμβούνια και Όλυμπο στο βορρά. Οι πληροφορίες για την αρχαία ιστορία της περιοχής αυτής προέρχονται κυρίως από τον Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο. Με τις σημαντικότατες ιστορικές επιγραφές που βρέθηκαν πρόσφατα τεκμηριώνεται πλήρως η ομοσπονδία τους, καθόσον αποτελούσαν το κοινό των Τριπολιτών, με πρωτεύουσα το Πύθιο, όπου υπήρχε το πανάρχαιο ιερό του Απόλλωνα Πυθίου. Η ακμή των πόλεων σημειώνεται ανάμεσα στον 5ο και τον 3ο αιώνα π.Χ.

Οι πόλεις Πύθιο, ’ζωρος και Δολίχη δημιούργησαν το Κοινό των Τριπολιτών, με επικεφαλής στρατηγό, που σημαίνει κοινή διοίκηση με ομοσπανδιακές αρχές, κοινό στρατό για αμυντικούς σκοπούς, κοπή ομοσπονδιακών νομισμάτων, κοινές λατρείες και γιορτές, συμμαχίες και εξωτερικές διπλωματικές σχέσεις. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο Οκταβιανός Αύγουστος αναγορεύτηκε σε στρατηγό του κοινού των Θεσσαλών, μετέτρεψε τον παραδοσιακό θεσσαλικό στατήρα σε ρωμαϊκά δηνάρια και επέφερε μεγάλες διοικητικές μεταρρυθμίσεις στη Θεσσαλία «κατά του Καίσαρος κρίμα?, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές, τόσο στους θεσμούς, όσο και στις πανάρχαιες τοπικές λατρείες.

Ανάμεσα στις πόλεις της Περραιβικής Τρίπολης, το Πύθιο ήταν πασίγνωστο ως ιερός τόπος λατρείας του Απόλλωνα Πυθίου, ο οποίος ήταν σεβαστός απ' όλους τους Περραιβούς. Στο λόφο ’γιοι Απόστολοι, στις δυτικές υπώρειες του Ολύμπου εκτείνεται το αρχαίο Πύθιο. Γύρω από το ιερό αναπτύχθηκε κύκλος μύθων που συσχέτισε τη λατρεία του Απόλλωνα με τους Δελφούς. Στο ίδιο ιερό λατρευόταν επίσης, και ο Ποσειδώνας Πατρώος. Μετά την καταστροφή του πρώτου ιερού, ίσως κατά τη διάρκεια των εμφύλιων πολέμων των Ρωμαίων, με διαταγή του Οκταβιανού Αύγουστου, επιβλήθηκε η κατασκευή ναών με πανθεσσαλική, και όχι μόνο, εμβέλεια. Από αναθηματικές επιγραφές πληροφορούμαστε ότι κυριαρχούσε και η λατρεία του Απόλλωνα με την επίκληση Δώρειος, ήδη από το τέλος του 4ου αι. π.Χ., καθώς και ότι υπήρχαν σύνναιοι θεοί, όπως ο Ασκληπιός, ο Δίας Κεραύνιος, η Αφροδίτη και άλλοι.

Η πόλη της Αζώρου, η δεύτερη της Περραιβικής Τρίπολης, βρίσκεται κοντά στο χωριό ’ζωρο. Η πόλη γνώρισε άνθιση από τις αρχές του 5ου αι. ως και τον 3ο αι. π.Χ. Ακρόπολη και κάτω πόλη προστατεύονταν ήδη από τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. με ισχυρό οχυρωματικό τείχος. Τον 3ο αι. π.Χ. η πόλη οχυρώνεται με νέο ισχυρότατο τείχος, το οποίο ενισχύουν μεγάλοι τετράγωνοι αμυντικοί πύργοι.

Η τρίτη πόλη του κοινού ήταν η Δολίχη, η οποία ταυτίστηκε με βάση ένα δίγλωσσο οριοδείκτη που βρέθηκε το 1997 -αν και από το 1985 είχε προταθεί ότι η θέση της έπρεπε να ταυτιστεί με θέση νοτιοανατολικά του Σαρανταπόρου-και τις μαρτυρίες του Τίτου Λίβιου. Ήταν κτισμένη σε μια εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας θέση, κοντά στο στενό πέρασμα Volustena, από την ’νω Μακεδονία προς την Περραιβία. Πρόκειται για τα πασίγνωστα στενά του Σαρανταπόρου, όπου έλαβε χώρα η περίφημη μάχη του Σαρανταπόρου το 1912. Η πόλη γνώρισε ιδιαίτερη οικονομική ανάπτυξη τον 3ο αι. π.Χ., εποχή που κτίστηκε και η οχύρωσή της, αλλά και αργότερα στους ρωμαϊκούς χρόνους.

Οι ανασκαφές στην περιοχή της Περραιβικής Τρίπολης (Πύθιο, ’ζωρος, Δολίχη) ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια. Από τα ανασκαφικά ευρήματα δεν υπήρχε μέχρι πρόσφατα καμιά αξιόλογη ιστορική τεκμηρίωση όχι μόνο για την πραγματική παρουσία Μακεδόνων στην περιοχή αλλά ούτε καν για την ύπαρξή της. Εξαίρεση αποτελούσαν κάποια σποραδικά νομίσματα, τα οποία βρέθηκαν κατά την άροση των αγρών και εμπλούτισαν τις νομισματικές συλλογές διαφόρων μουσείων της Ευρώπης. Με τις τελευταίες ανασκαφές ωστόσο βρέθηκε ένα μοναδικό νόμισμα, το οποίο χρονολογείται στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. και απεικονίζει στη μια όψη τρίαινα με την επιγραφή "Τριπολιτάν" και στην άλλη κεφαλή δαφνοστεφανωμένου Απόλλωνα. Τελικά οι σωστικές ανασκαφικές έρευνες που διενεργήθηκαν στις τρεις πόλεις πλούτισαν αρκετά τις γνώσεις μας για τις σχέσεις τους με τη Μακεδονία.