Χρονολόγηση: Ρωμαϊκή-Υστερορωμαϊκή περίοδος (2ος αι. π.Χ. - 4ος αι. μ.Χ.).



H αρχαία πόλη Πάνορμος ταυτίζεται πια, με βάση επιγραφικές μαρτυρίες, που προέκυψαν στο πλαίσιο ανασκαφικών ερευνών, με το σημερινό Φισκάρδο. Ο οικιστικός της ιστός καταλαμβάνει το σημερινό οικισμό, όπως διαπιστώνεται από τα αρχαιολογικά δεδομένα. Κατά την αρχαιότητα υπήρξε μια οικονομικά εύρωστη πόλη με σημαντικά μνημεία.



Το νεκροταφείο της βρέθηκε τυχαία το 1993 κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών για την εκτέλεση κοινωφελούς έργου. Υπό την ευθύνη του αρχαιολόγου Α. Σωτηρίου, άρχισε η έρευνα το 1993 η οποία κράτησε έως το 1997. Το νεκροταφείο συνεχίζεται κάτω από το οδόστρωμα και εκτείνεται στα γύρω οικόπεδα.



Αρχιτεκτονική

Συνολικά ερευνήθηκαν 51 τάφοι, που χρονολογούνται στο διάστημα από τον 2ο έως τον 4ο αι. μ.Χ. και κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:

? 13 υπέργειοι, κτιστοί κιβωτιόσχημοι τάφοι. Οι τέσσερις πλευρές τους εξέχουν του εδάφους και είναι κτισμένες κατά την τεχνική του opus incertum, ή του opus testaceum.

? 17 κιβωτιόσχημοι εγκιβωτισμένοι σε ορθογώνιους λάκκους, που ανοίγονται στο φυσικό βράχο.

? 3 μικροί μνημειακοί, οι οποίοι υψώνονται σε λιθόκτιστη βαθμιδωτή βάση. Οι συγκεκριμένοι τάφοι δε σώζουν όλη την ανωδομή τους, ωστόσο, εικάζεται ότι θα μπορούσαν να ήταν καμαροσκέπαστοι, όπως διαπιστώνεται από τον τάφο ΧXΙΙ. Η καμάρα του δεν ολοκληρώνεται, αλλά διακόπτεται και συμπληρώνεται με επίπεδη κάλυψη, που σχηματίζεται από μεγάλες ορθογώνιες λίθινες πλάκες.

? 5 κεραμοσκεπείς, των οποίων το δάπεδο και η κάλυψη αποτελούνται από κεραμίδες.

? 2 λακκοειδείς, εκ των οποίων ο ΧV έμεινε ημιτελής, και ο ΧΧΧΙ ήταν αδρά λαξευμένος. Σε αυτόν έγινε ταφή σε ξύλινο φορείο.

? 7 εγχυτρισμοί. Μέσα σε μεγάλα αγγεία, κυρίως αμφορείς, ενταφιάζονται βρέφη και μικρά παιδιά και,

? 4 σαρκοφάγοι, εκ των οποίων μόνο οι δύο βρέθηκαν κατά χώραν (σήμερα εκτίθενται στην Αρχαιολογική συλλογή Σάμης και στο χώρο έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα). Πρόκειται για μονολιθικά ταφικά μνημεία με λίθινα αετωματικά καλύμματα. Στο ένα από αυτά (της σαρκοφάγου ΧVΙΙΙ) αποδίδεται γυναικεία ξαπλωμένη μορφή, που όμως δεν σώζεται ολόκληρη. Χαρακτηριστική είναι η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης. Στην κύρια όψη της σαρκοφάγου εικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά η Άρτεμις και η Αθηνά που κυνηγούν τον Πλούτωνα, το θεό του Άδη, ο οποίος εμφανίζεται πάνω σε άρμα γραπώνοντας από τη μέση την Περσεφόνη.

Από το σύνολο των τάφων, οι ΄δεκα (III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII) εντάσσονται σε ταφικό περίβολο και τρεις (XVIII, XIX, XX), από τους οποίους οι δύο σαρκοφάγοι (XVIII, XIXI), σε ταφικό θάλαμο ? μαυσωλείο. Το μαυσωλείο, ως προς την κάτοψή του, κατατάσσεται στον τύπο των ναόσχημων. Αποτελούνται από ένα σύντομο προθάλαμο και τον κυρίως ταφικό θάλαμο.



Ταφικά έθιμα

Κατά την ταφή τοποθετούσαν διάφορα αγαπημένα αντικείμενα των νεκρών ? κτερίσματα (εικ. 6), που ποικίλουν: γυάλινα και πήλινα αγγεία (δακρυδόχοι, αγγεία πόσης, οινοχοίσκες, κ.ά.), είδη καλλωπισμού, όπως χρυσά, χάλκινα και οστέινα κοσμήματα (δακτυλίδια, σκουλαρίκια, βραχιόλια, περιδέραια, περόνες, χάλκινοι καθρέπτες κ.ά.) και σιδερένιες στλεγγίδες, που συνδέονται με αθλητικές δραστηριότητες. Το χαρώνειο νόμισμα (χάλκινα κυρίως νομίσματα και χρυσές δανάκες), τοποθετημένο στην παλάμη ή στο στόμα του νεκρού, ήταν απαραίτητο εφόδιο της ψυχής για να πληρώσει το βαρκάρη/χάροντα, που θα την μετέφερε στον Κάτω Κόσμο. Απαραίτητα επίσης ήταν τα λυχνάρια για να φωτίζουν το δρόμο της ψυχής στον Κάτω Κόσμο.

Οι τάφοι ήταν οικογενειακοί, όπως διαπιστώθηκε από τα σκελετικά κατάλοιπα. Οι ανακομιδές είναι σχεδόν κανόνας και δεν λείπουν τα οστεοφυλάκια, ενώ σημειώνεται και μία ταφή σκύλου, που ενδεχομένως συνόδευε τον κύριό του. Η τέλεση νεκρικών προσφορών επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη οπών για χοές στα καλύμματα των σαρκοφάγων, αλλά και τα θραύσματα λύχνων γύρω από τους τάφους. Επίσης από τροφικά κατάλοιπα και θραύσματα επιτραπέζιων αγγείων, έξω και γύρω από τους τάφους, πιστοποιείται η τέλεση νεκροδείπνων.



Τα σημαντικότερα ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Σάμης.