Στο Βελβεντό διασώζονται εκτός από τις εντοπισμένες αρχαιολογικές θέσεις που αναφέρθηκαν ένας βυζαντινός ναός, τρεις μεταβυζαντινοί, μια μονή και τέσσερα ξωκκλήσια με τοιχογραφίες μεταβυζαντινών χρόνων. Όλα τα παραπάνω αποτελούν επισκέψιμα μνημεία, διότι λειτουργούν ως ξωκκλήσια και ενοριακοί ναοί.

Κατά την είσοδό μας στον οικισμό συναντούμε τον παλαιότερο βυζαντινό ναό μέσα σε περιβόλια από ροδακινιές, τον Άγιο Μηνά με τοιχογραφίες των αρχών του 13ου αι. και του 15ου αι. Αμέσως στη συνέχεια, στη θέση "Φισκίνα" βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, με τοιχογραφίες του 14ου αι., του 1588 και με το παλαιότερο γνωστό χρονολογημένο τέμπλο του 1591. Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται η επιβλητική βασιλική της Κοίμησης Θεοτόκου σε κοινό αύλειο χώρο με το παλαιό αρρεναγωγείο. Ανεγέρθηκε στα 1804, στη θέση παλαιότερου μικρότερου ναού, από τον οποίο φαίνεται να προέρχεται το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο επιπεδόγλυφης τεχνικής του β΄ μισού 16ου αι. που βρίσκεται στο παρεκκλήσι του Προδρόμου. Ο ναός είναι κατάγραφος με δυτικότροπες τοιχογραφίες που θυμίζουν κοσμικούς πίνακες, εκτός από τη σύνθεση της Κοίμησης που φέρει χρονολογία 1813 και η οποία διατηρεί τις βασικές αρχές της βυζαντινής τέχνης. Στο εσωτερικό εντυπωσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο σε έξεργο και διάτρητο ανάγλυφο του 1804-1807.

ΝΔ του οικισμού στον ερειπωμένο παλαιό οικισμό της Γρατσιάνης βρίσκεται ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου, τρίκλιτη βασιλική με τρίπλευρη αψίδα που έχει υποστεί νεότερες μετασκευές. Στο εξωτερικό και το εσωτερικό διατηρεί τοιχογραφίες του 15ου αι. (εξωτερική πλευρά νότιου τοίχου), του β΄ μισού 16ου αι. (εξωτερική πλευρά δυτικού τοίχου) και του τέλους του 16ου με αρχές του 17ου αι. (ανατολικός τοίχος Ιερού). Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο ποικίλης τεχνικής και θεματολογίας που αποτελείται από τμήματα παλαιότερου του 14ου-15ου αι. και νεότερου του τέλους 16ου αι. ΒΑ του Βελβεντού στις υπώρειες του λόφου, όπου σε υψόμετρο 800 μ. δεσπόζει το Παλαιόκαστρο, το οχυρωμένο φρούριο με αρχαιότητες ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, σώζονται σήμερα δυο μονόχωροι ναοί του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου στον Ξερόλακκα, που έχουν υποστεί νεότερες μετασκευές, αλλά διασώζουν λείψανα τοιχογραφικού διακόσμου του 15ου και του τέλους 15ου - αρχών 16ου αι. στο ανατολικό τμήμα τους. Σε απόσταση 8 χλμ. από το Βελβεντό στη δασώδη πλαγιά των Πιερίων βρίσκεται η μονή της Αγίας Τριάδας, από την οποία διατηρούνται το καθολικό και η δυτική πτέρυγα των κελιών. Το καθολικό, μονόχωρος ναός με νάρθηκα και γυναικωνίτη στα δυτικά έχει δεχτεί νεότερες επισκευές το 19ο αι. Ο αρχικός ναός αποτελούσε κτίσμα του 17ου αι., σύμφωνα με την παράσταση της Πεντηκοστής στο εσωρράχιο του τόξου της κόγχης επάνω από την νότια είσοδο, το βημόθυρο και τις εικόνες. Ωστόσο φαίνεται ότι η μονή ιδρύθηκε παλαιότερα, πιθανότατα το 15ο αι., σύμφωνα με την παράδοση και τις ιστορικές συνθήκες της εποχής. Η παλαιότερη μνεία της περιέχεται σε μη χρονολογημένη ακριβώς ενθύμηση σε μηναίο του 1551 που προέρχεται από τη μονή.

ΝΔ του Βελβεντού, στο δρόμο προς τον οικισμό Παλαιογράτσανο, βρίσκεται ο μονόχωρος ναός της Αγίας Παρασκευής, μετασκευασμένος σήμερα, ο οποίος διασώζει στον ανατολικό τοίχο του Ιερού τοιχογραφίες που εντάσσονται στο αντικλασικό πνεύμα της ζωγραφικής του τέλους 14ου - αρχών του 15ου αι. στη Μακεδονία και στην παραγωγή τοπικών, επαρχιακών εργαστηρίων.

Ο πλούτος των μνημείων στην περιοχή από την παλαιοχριστιανική περίοδο και εξής θα προβληθεί και θα αναδειχθεί με τη μελλοντική έκθεση στο κτίριο του παλαιού αρρεναγωγείου επιλεγμένου αρχαιολογικού υλικού από σωστικές ανασκαφές και περισυλλογές που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια στην περιοχή από την παλαιά Αρχαιολογική Συλλογή του Μορφωτικού Ομίλου, τη Συλλογή των εικόνων και ιερών κειμηλίων και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τις τοιχογραφίες των ναών, στον έναν από τους οποίους (Άγιο Νικόλαο) ολοκληρώθηκε και η συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου.