Στην έκθεση παρουσιάζονται η δημιουργία και η οργάνωση του κάστρου στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Πρόκειται για σύνθετο φαινόμενο, το οποίο σχετίζεται με τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής και την επακόλουθη οικονομική κρίση (εχθρικές επιδρομές, επιδημίες και σεισμοί), που είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή συρρίκνωση ή εγκατάλειψη των περισσότερων παλαιοχριστιανικών πόλεων από τον 7ο-8ο αι. μ.Χ. Τα κάστρα είναι οχυρωμένοι οικισμοί, που συγκεντρώνουν τις βασικές λειτουργίες μιας πόλης. Είναι κτισμένα σε καίριες, οχυρές θέσεις που ελέγχουν τα περάσματα των δρόμων και προσφέρουν προστασία στους κατοίκους τους και στους κατοίκους της γύρω περιοχής σε εποχές πολέμων. Ο περιορισμένος χώρος και η μορφολογία του εδάφους καθόρισαν την πολεοδομική οργάνωσή τους και τις αλλαγές στην αρχιτεκτονική των σπιτιών.

Το αρχαιολογικό και πληροφοριακό υλικό της έκθεσης, στην έκτη αίθουσα του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, εικονογραφεί θέματα όπως η οργάνωση του κάστρου, η άμυνα, η καθημερινή ζωή και η παραγωγή μέσα και έξω από αυτό. Τα εκθέματα προέρχονται από διάφορα κάστρα της Μακεδονίας και κυρίως από αυτό της Ρεντίνας, το οποίο είχε τον έλεγχο του περάσματος από την Ανατολική στην Κεντρική Μακεδονία και κατείχε σημαντική θέση στην εκκλησιαστική οργάνωση της περιοχής. Επίσης, παρουσιάζεται βίντεο-εγκατάσταση, όπου προβάλλεται δεκαπεντάλεπτο βίντεο με θέμα τα κάστρα της Μακεδονίας και της Θράκης.