Το 1834 ιδρύθηκε το Νομισματικό Μουσείο με τον τίτλο Βασιλικόν Νομισματοφυλακείον. Μία μικρή νομισματική συλλογή είχε ήδη συγκεντρωθεί το 1829 με την ίδρυση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αίγινα και αυτή αποτέλεσε τον πυρήνα της συλλογής του.

Tο 1843 το Νομισματικό Μουσείο συστεγάστηκε με την Εθνική Βιβλιοθήκη, σε μία αίθουσα του Πανεπιστημίου, ενώ ορίστηκε επίσημα ως παράρτημα της Εθνικής Βιβλιοθήκης το 1867.

Την περίοδο αυτή το Μουσείο προχωρά στη συστηματική καταγραφή του υλικού του. Ο Αχιλλέας Ποστολάκας, το 1868, δημοσίευσε τη συλλογή του Παύλου Λάμπρου, με νομίσματα των Ιονίων Νήσων, που είχε δωρηθεί από τον Αλέξανδρο Μουρούζη στο Νομισματικό Μουσείο, το πρώτο ίσως ελληνικό βιβλίο νομισματικής.

Η πρώτη έκθεση

Η συλλογή του Νομισματικού Μουσείου άρχισε να μεταφέρεται το 1890 στην ανατολική πτέρυγα της Σιναίας Ακαδημίας, όπου οργανώθηκε για πρώτη φορά έκθεση.

Ειδικές νομισματοθήκες σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλερ. Την περίοδο αυτή, η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε σημαντικά με δωρεές Eλλήνων ομογενών.

Το 1893 το μουσείο παύει να αποτελεί τμήμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης και αυτονομείται με τον τίτλο Εθνικό Νομισματικό Μουσείο.

Σημαντικές επιστημονικές μελέτες εκδίδονται από το Νομισματικό Μουσείο όπως ο μνημειώδης κατάλογος Τα νομίσματα του κράτους των Πτολεμαίων (1904) που επιμελήθηκε ο Ιω. Σβορώνος. Το 1898 κυκλοφορεί το πρώτο νομισματικό περιοδικό η Διεθνής Εφημερίδα της Νομισματικής Αρχαιολογίας, που είχε απήχηση σε έλληνες και ξένους επιστήμονες. Στο περιοδικό αυτό δημοσιευόταν κάθε χρόνο τα νέα προσκτήματα του Μουσείου.

Το 1940, με την κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, όλα τα νομίσματα του Μουσείου συγκεντρώθηκαν και ασφαλίστηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδος. Το 1946, μετά την απελευθέρωση, ο εξοπλισμός του Mουσείου μεταφέρθηκε από την Ακαδημία στον πρώτο όροφο του Εθνικού Αρχαιολογικού Mουσείου.

Η νέα έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ολοκληρώθηκε το 1956 από την τότε διευθύντρια Ειρήνη Βαρούχα-Χριστοδουλοπούλου.

Οι δωρεές, αγορές και παραδόσεις νομισμάτων συνεχίζονται με αποτέλεσμα να αυξηθεί η συλλογή του μουσείου. Οι καταγραφές και μελέτες του υλικού του μουσείου συνεχίζονται συστηματικά.

Το Ιλίου Μέλαθρον παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού το 1984 για την στέγαση του Νομισματικού Μουσείου. Ακολούθησαν εργασίες αποκατάστασης του κτηρίου και συντήρησης των τοιχογραφιών και των ψηφιδωτών δαπέδων.

To 1998 πραγματοποιηθήκαν τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης για το αρχαίο ελληνικό νόμισμα, που αναπτύσσεται στον πρώτο όροφο του Ιλίου Μελάθρου.

Το 2007 ολοκληρώθηκε η μόνιμη έκθεση για την ιστορία του νομίσματος, με την παρουσίαση νομισμάτων του ρωμαϊκού, βυζαντινού, μεσαιωνικού και νεότερου κόσμου. Ιδιαίτερες ενότητες αποτελούν η δραχμή, τα μετάλλια, το χρήμα και η κοινωνία. Η νέα έκθεση αναπτύσσεται στο δεύτερο όροφο του Ιλίου Μελάθρου.

ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΝΜ

1829-1832: Ανδρέας Μουστοξύδης, κερκυραίος λόγιος

1834-1836: Ch. Giede, δανός νομισματογνώμων

1836-1837: Λουδοβίκος Ρος, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών

1837-1842: Κυριακός Πιττάκης, ιδρυτικό μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας

1842-1843: Γεώργιος Γεννάδιος, γυμνασιάρχης και διδάσκαλος του γένους

1843-1856: Γεώργιος Κοζάκης Τυπάλδος, διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης

1856-1888: Αχιλλέας Ποστολάκας, νομισματογνώμων

1890-1922: Ιωάννης Σβορώνος, νομισματογνώμων

1923-1928: Γεώργιος Οικονόμος, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

1928-1940: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, νομισματογνώμων

1940: Ιωάννης Μηλιάδης, Έφορος Αρχαιοτήτων

1940-1963: Ειρήνη Βαρούχα-Χριστοδουλοπούλου, νομισματολόγος

1964-1994: Δρ. Μάντω Καραμεσίνη-Οικονομίδου, Έφορος Αρχαιοτήτων

1994-2002: Δρ. Ιωάννης Τουράτσογλου, αρχαιολόγος-νομισματολόγος

2002-2011: Δέσποινα Ευγενίδου, αρχαιολόγος

2012- : Γεώργιος Κακαβάς (Δρ), αρχαιολόγος-θεολόγος-ιστορικός της τέχνης