Παλαιό Μουσείο - Πλατεία Αγ. Μάρκου

Η πρώτη αρχαιολογική συλλογή, που δημιουργήθηκε στο νησί της Ζακύνθου μόλις το 1882, ήταν πρωτοβουλία του ιστοριογράφου Παναγιώτη Χιώτη. Στα τέλη του 1908 ιδρύθηκε το Μουσείο Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με επιμελητή τον Ευάγγελο Κολοκοτσά. Έκτοτε η συλλογή εμπλουτίστηκε σημαντικά με έργα τέχνης που διασώθηκαν από τη φθορά του χρόνου και την αρχαιοκαπηλία και προέρχονταν από μισοερειπωμένες εκκλησίες και από το κάστρο της Ζακύνθου. Το 1919 παραχωρήθηκε για τη στέγαση του μουσείου, από τον μητροπολίτη Ζακύνθου Διονύσιο Πλαίσα, η εκκλησία του Παντοκράτορα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Το 1927 το Μουσείο διέθετε πάνω από εκατό αρχαία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά αντικείμενα, διακόσιες εικόνες, πολλά ξυλόγλυπτα βημόθυρα και θωράκια, τοιχογραφίες, ιερά σκεύη κ.α.

Το 1952 το Μουσείο μεταφέρθηκε στο κτίριο του ενετικού Ενεχυροδανειστηρίου ή Μόντε, το οποίο όμως ήταν από τα πρώτα που παραδόθηκαν στις φλόγες μετά τον σεισμό του 1953, με τραγική συνέπεια τον αφανισμό ανεκτίμητων έργων τέχνης. Μαζί με αυτό χάθηκαν για πάντα πάνω από εκατό εκκλησίες, με αρχιτεκτονικά στοιχεία επηρεασμένα από την ιταλική Αναγέννηση και το μπαρόκ, στις οποίες όμως επικρατούσαν το ελληνικό μέτρο και η κλίμακα. Οι περισσότερες είχαν ανακαινισθεί το 18ο και 19ο αι. και είχαν διακοσμηθεί με εξαιρετικής τέχνης έργα και με ψηλά «καμπαναριά», χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας της πόλης.

Επί δύο μήνες ο Εμμανουήλ Χατζηδάκης, Έφορος Αρχαιοτήτων και διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, ηγήθηκε του επίμοχθου έργου διάσωσης και μεταφοράς των πολιτιστικών θησαυρών του νησιού, που είχαν συγκεντρωθεί και διαφυλαχθεί στο 3ο Δημοτικό σχολείο του ’μμου, στο νέο κτίριο που αποπερατώθηκε το 1959. Τον Ιούνιο του 1960 ο ίδιος επέλεξε ζωγραφικά έργα μεταβυζαντινής τέχνης και με βοηθό του τον τότε επιμελητή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Νικόλαο Δρανδάκη και τον συντηρητή της Εθνικής Πινακοθήκης Κων/νο Κουτσουρή, μαζί με επιτελείο συντηρητών, τεχνιτών, ξυλουργών, ξυλογλυπτών κ.α., επιμελήθηκαν τις εικόνες, τις τοιχογραφίες, τα ξυλόγλυπτα και συναρμολόγησαν τα περίτεχνα τέμπλα. Έτσι, τα σημαντικής καλλιτεχνικής αξίας έργα τέχνης βρήκαν τη θέση τους στο νεοσύστατο κτίριο και αποτέλεσαν τον μόνιμο εκθεσιακό ιστό του Μουσείου. Το νέο Μουσείο εγκαινιάσθηκε στις 24 Αυγούστου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Διονυσίου, πολιούχου της Ζακύνθου.