ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
 
 
Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελεύθερνας της Κρήτης εκτείνεται σε ευρεία περιοχή, αλλά οι κύριοι πυρήνες της αρχαίας πόλης βρίσκονται στους λόφους Νησί και Πυργί, που ανήκουν στους οικισμούς Ελεύθερνας και Αρχαίας Ελεύθερνας. Σήμερα στην ανατολική πλευρά του λόφου Πυργί τα κύρια λείψανα αποτελούν οι ελληνιστικοί αναλημματικοί τοίχοι, ερείπια από ρωμαϊκά οικοδομήματα και μια παλαιοχριστιανική βασιλική. Στη θέση όρθια Πέτρα βρέθηκε νεκροταφείο υστερογεωμετρικών - αρχαϊκών χρόνων. Κάτω από τμήμα του νεκροταφείου έχει καλυφτεί ρωμαϊκή κτιριακή φάση. Στη θέση Νησί βρίσκονται τα ερείπια συνοικίας ελληνιστικών χρόνων.

Στις ανατολικές υπώρειες του λόφου Πυργί, στη θέση Κατσίβελος, έχουν αποκαλυφτεί τα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, που χρονολογείται, σύμφωνα με την ιδρυτική επιγραφή, στο 430-450 μ.Χ. και καταστράφηκε τον 7ο αι. μ.Χ. Η βασιλική είχε θεμελιωθεί εν μέρει πάνω στα ερείπια ελληνιστικού ιερού, που ήταν σε χρήση και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους.

Στα ερείπια του ιερού και της βασιλικής, όπως και στον περιβάλλοντα χώρο, έχουν ανασκαφτεί συνολικά 42 κεραμοσκεπείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι του 6ου και 7ου αιώνα. Επίσης, έχουν ερευνηθεί τρεις ρωμαϊκές οικίες που καταστράφηκαν από τον ισχυρό σεισμό του 370 μ.Χ., ρωμαϊκό βαλανείο με δύο υπόκαυστα, λιθόστρωτος δρόμος καθώς και μεγάλων διαστάσεων δημόσιο πιθανόν οικοδόμημα ελληνιστικών χρόνων (2ος - 1ος αι. π.Χ.), που χρησιμοποιήθηκε και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο (1ος - 2ος αι. μ.Χ.).

Σε ένα πλάτωμα της κορυφής στο βόρειο τμήμα του λόφου Πυργί, όπου τοποθετείται ο διαχρονικός πυρήνας της αρχαίας πόλης, η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε οικοδομικά λείψανα, τα οποία χρονολογούνται κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Στη δυτική πλαγιά του λόφου Πυργί ήρθαν στο φως τα λείψανα νεκροταφείου, το οποίο χρονολογείται από τους ύστερους πρωτογεωμετρικούς (870/850 π.Χ.) έως τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους (600 π.Χ.). Έχουν διαπιστωθεί διαφορετικές ταφικές πρακτικές, ''ανοιχτές'' ταφές και καύσεις, ενώ δε λείπουν και οι αρχιτεκτονικές κατασκευές (περίβολοι, ταφικά περιφράγματα, υπέργεια μνημεία).

Στη θέση Νησί η έρευνα έφερε στο φως μία συνοικία που αναπτύχθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους και εγκαταλείφτηκε στην αρχή της ρωμαϊκής περιόδου. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάθε κατοικία αντιστοιχούσε μία στέρνα για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών. Στην ίδια θέση εντοπίστηκε και ορθογώνιος περίβολος με πεντάστυλο πρόπυλο δωρικού ρυθμού που κατασκευάστηκε στους κλασικούς χρόνους (400 π.Χ.).

Εκτός από τα λείψανα που αποκαλύφτηκαν κατά τις αρχαιολογικές έρευνες, στην περιοχή έχουν εντοπιστεί αρκετές θέσεις στις οποίες διατηρούνται ορατά αρχαιολογικά λείψανα ή μεμονωμένα μνημεία.

Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν, τμήμα οχυρωματικού πύργου στην κορυφή του λόφου Πυργί, με χρήση από τους ελληνιστικούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους, καθώς και γέφυρα ελληνιστικών χρόνων βόρεια του λόφου Πυργί.
Συντάκτης
Βάννα Νινιού - Κινδελή, αρχαιολόγος
Αγγελική Τσίγκου, αρχαιολόγος
Ελένη Μαθιουδάκη, αρχαιολόγος