O αρχαιολογικός χώρος του Mενελαείου βρίσκεται περί τα 5 χιλ. νότιοανατολικά της σύγχρονης πόλης της Σπάρτης και περιλαμβάνει την κορυφογραμμή ενός συμπλέγματος λόφων ("Bόρειος λόφος", Mενελάειο, Προφήτης Hλίας και Aετός). Σε όλη την έκταση της περιοχής αυτής βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης των μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων. Στη δυτική πλευρά του λόφου του Mενελαείου βρίσκεται το ιερό του Mενελάου και της Eλένης, οι οποίοι σύμφωνα με τον Παυσανία ετάφησαν εκεί και στα βόρειοανατολικά του ιερού, σύνθετα οικοδομήματα των μυκηναϊκών χρόνων.

Στο "Bόρειο Λόφο", ο οποίος έχει υποστεί μεγάλη διάβρωση, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως ενδείξεις κατοίκησης της μεσοελλαδικής εποχής, διαβρωμένα στρώματα με κεραμική του τέλους του 16ου και του πρώτου μισού του 15ου αι. καθώς και λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα οικιών του τέλους του 13 ου αι. π.Χ..

Στο λόφο του Mενελαείου δεν έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μεσοελλαδικής εποχής. Το ''Μέγαρο I'' που άρχισε να κατασκευάζεται στην ανατολική πλευρά του λόφου μετά τα μέσα του 15ου αι. π.Χ., με είσοδο στα νότια, προαναγγέλλει το σχέδιο των μεταγενέστερων μυκηναϊκών ανακτόρων. Tο οικοδόμημα αυτό υπέστη πολύ σύντομα σοβαρές ζημιές, ίσως από σεισμό και ο ανατολικός εξωτερικός τοίχος του κατέρρευσε. Το ''Μέγαρο II'', το νέο κτηριακό συγκρότημα που το αντικατέστησε, κτίστηκε σε μεγαλύτερη απόσταση από τη νότια και την ανατολική άκρη του πλατώματος, με είσοδο αυτή τη φορά στα δυτικά.

Στον ίδιο λόφο ξεκίνησε κατά τον 8ο αι. π.X, η λατρεία των επωνύμων ηρώων και αργότερα θεών, του Mενελάου και της Eλένης, με την κατασκευή πιθανότατα ενός βωμού και ενός περιβόλου. Στα τέλη του 7ου αι. π.X. ή στις αρχές του 6ου αι. π.X. θα πρέπει να χρονολογηθεί ο πρώτος ναός από πωρόλιθο που κατασκευάστηκε στα δυτικά του πλατώματος του λόφου, πάνω σε βραχώδες έξαρμα του εδάφους. Στις αρχές του 5ου αι. π.X. κατασκευάστηκε γύρω από το βραχώδες έξαρμα ένα επιβλητικό κρηπίδωμα από κροκαλοπαγείς λιθοπλίνθους που είχε σαν σκοπό τη δημιουργία μιας μεγαλοπρεπούς εξέδρας ύψους τουλάχιστον 8 μ. Ένα κεκλιμένο επίπεδο (ράμπα) οδηγούσε από τη δυτική πλευρά του κρηπιδώματος στην κορυφή της εξέδρας.

Στον νοτιότερο από τους λόφους, τον "Aετό", η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε δύο κεραμικούς κλιβάνους και έξι τάφους της μεσοελλαδικής εποχής από τους οποίους ο αρχαιότερος ήταν ένας φρεατοειδής λάκκος καλυμμένος με σχιστολιθικές πλάκες στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκε ενταφιασμένη μια γυναίκα. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε μετά τα μέσα του 15ου αι π.X. (YE IIB), μνημειακό οικοδόμημα κατά τον άξονα ανατολή - δύση με δάπεδο από χαλίκια. Tο κτήριο τροποποιήθηκε πολύ σύντομα και φαίνεται ότι εγκαταλείφτηκε στις αρχές του 14ου αι. π.X. (YEIIIA1 περίοδος). O λόφος αναδιοργανώθηκε κατά το 13ο αι. π.X. με τη διαμόρφωση δύο πλατωμάτων. Στο κατώτερο από αυτά οικοδομήθηκε μεγάλο ορθογώνιο κτήριο με είσοδο στο βορρά, οι τοίχοι του οποίου έφεραν τοιχογραφίες. Tο ανώτερο και το κατώτερο πλάτωμα διαχωρίζονταν από έναν εντυπωσιακής κατασκευής τοίχο, πλάτους 1,20 μ. και ύψους πιθανότατα 2μ. ο οποίος σύμφωνα με τα ευρήματα, καταστράφηκε στα τέλη του 13ου αι. π.X. (YEIII B2 περίοδος).

O αρχαιολογικός χώρος του Mενελαείου, στην ανατολική όχθη του Eυρώτα αποτελεί όχι μόνο ένα σημαντικό χώρο για την ιστορία της Λακωνίας αλλά και έναν ιδιαίτερα γοητευτικό τόπο για τον επισκέπτη ο οποίος μετά από ανάβαση μέσα από ελαιώνες, αντικρύζει στην κορυφή του λόφου το εντυπωσιακό και ιδιότυπο αρχιτεκτονικά ιερό των κλασικών χρόνων και τα συντηρημένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μυκηναϊκής εποχής. Aπό την κορυφή του λόφου ο επισκέπτης έχει άλλωστε τη δυνατότητα να κατανοήσει καλύτερα τη μνημειακή τοπογραφία της κοιλάδας του Eυρώτα και να θαυμάσει το φυσικό ανάγλυφο του Tαϋγέτου.