Κεντρικό νησί των Κυκλάδων, ένα από τα σημαντικότερα ιερά του αρχαίου κόσμου, τόπος γέννησης του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος. Σύμφωνα με το μύθο, η Δήλος ήταν ένα περιπλανώμενο μέρος στο Αιγαίο πέλαγος, έως ότου δέχθηκε να φιλοξενήσει την ετοιμόγεννη Λητώ, μητέρα των δύο θεών. Μετά τη γέννηση του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, το νησί σταθεροποιήθηκε και οι υπόλοιπες Κυκλάδες σχημάτισαν έναν κύκλο γύρω της.
Το νησί κατοικήθηκε για πρώτη φορά στην εποχή του χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.) Κατόπιν ακολούθησε μία μυκηναϊκή εγκατάσταση. Δύο από τους τάφους αυτής της περιόδου ταυτίστηκαν από τους Έλληνες των ιστορικών χρόνων με εκείνους των Υπερβορείων παρθένων, που είχαν ακολουθήσει τον Απόλλωνα στην Ελλάδα. Το νησί έμεινε ακατοίκητο για έναν περίπου αιώνα. Κατόπιν, περίπου το 950 π.Χ , στη Δήλο εγκαταστάθηκαν Ίωνες άποικοι και από τότε χρονολογούνται και τα πρώτα δείγματα της λατρείας. Το ιερό του Απόλλωνα αναπτύχθηκε μετά τον 8ο αι. π.Χ. Ο Πεισίστρατος ανέλαβε την προστασία της Δήλου τον 6ο αι. π.Χ., κτίζοντας και έναν ναό. Ακόμη, διενήργησε τον πρώτο καθαρμό του νησιού, απομακρύνοντας όλες τις ταφές. Την ίδια περίοδο, ο τύραννος της Σάμου, Πολυκράτης, κατέλαβε το γειτονικό νησί της Ρήνειας, το οποίο αφιέρωσε στον Απόλλωνα.
Μετά τους Περσικούς πολέμους, η Δήλος έγινε το κέντρο της συμμαχίας των ελληνικών πόλεων ενάντια στους Πέρσες (478/7 π.Χ.). Η Δηλιακή συμμαχία, όπως ήταν το όνομά της, εξελίχθηκε σε πλήρη ηγεμονία των Αθηναίων. Το 454 π.Χ., το ταμείο της συμμαχίας μεταφέρθηκε στην Αθήνα, η οποία ανέλαβε τον ουσιαστικό έλεγχο του ιερού. Το 426 π.Χ., τελέστηκε ο δεύτερος καθαρμός της Δήλου και όλες οι ταφές μεταφέρθηκαν στη Ρήνεια. Την ίδια περίοδο καθιερώθηκαν και τα Δήλια, που περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες προς τιμή του Απόλλωνα. Διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια και ήταν η σημαντικότερη γιορτή των Ιώνων. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα η Δήλος παρέμεινε ανεξάρτητη (405 - 394 π.Χ.), όμως ξαναγύρισε στην κυριαρχία των Αθηναίων έως το 314 π.Χ.
Από τον 3ο αι. π.Χ. λειτούργησε ως ανεξάρτητη πόλη - κράτος και εξελίχθηκε σε μεγάλο εμπορικό κέντρο. Το εμπόριο προσείλκυσε πολλούς Ιταλούς στο νησί, οι οποίοι έκτισαν πλούσιες επαύλεις και αγορές. Το 166 π.Χ η Δήλος υποτάχθηκε στους Ρωμαίους, οι οποίοι παρέδωσαν τον έλεγχο του νησιού ξανά στην Αθήνα. Ο πληθυσμός είχε στο μεταξύ πολλαπλασιαστεί, ενώ το νησί είχε γίνει κέντρο δουλεμπορίου.
Η πρώτη καταστροφή της Δήλου σημειώθηκε το 88 π.Χ., από τα στρατεύματα του βασιλιά του Πόντου, Μιθριδάτη, με επικεφαλής τον Αρχέλαο, ενώ το 69 π.Χ., καταστράφηκε από πειρατική επιδρομή. Το νησί δεν ανέκτησε ποτέ ξανά την αίγλη που είχε αποκτήσει και παρέμεινε στην αφάνεια.
Το ιερό του Απόλλωνα περιλάμβανε πολλά οικοδομήματα. Το αρχαιότερο κτίσμα ήταν ο πρώτος ναός της Αρτέμιδος και χρονολογείται τον 7ο αι. π.Χ. Ο ναός αυτός αντικαταστάθηκε από ένα δεύτερο του 6ου αι. Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και ο Οίκος των Ναξίων. Ίσως είχε χρησιμοποιηθεί ως ο πρώτος ναός του Απόλλωνα ή ως εστιατόριο για τελετουργικά δείπνα. Μέσα στο ιερό υπήρχαν και τρεις ναοί του Απόλλωνα: Ο πρώτος, ο οποίος παρέμεινε ανολοκλήρωτος, ήταν ιωνικού ρυθμού με 6 Χ 13 κίονες. Αποτελούσε ανάθημα των Δηλίων και άρχισε να κτίζεται το 476 π.Χ., αλλά σταμάτησε το 454 π.Χ., με τη μεταφορά του ταμείου της Δηλιακής συμμαχίας στην Αθήνα. Ο δεύτερος ήταν ο ναός των Αθηναίων. Χρονολογείται το 425-420 π.Χ. και έγινε με σχέδιο του Καλλικράτη, αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Εγκαινιάστηκε από το στρατηγό Νικία το 417 π.Χ. Ο ίδιος είχε αφιερώσει ένα χάλκινο φοίνικα στο ιερό.
Ο τρίτος ναός από πωρόλιθο, ήταν εκείνος που είχε κατασκευάσει ο Πεισίστρατος τον 6ο αι. π.Χ. και περιλάμβανε το κολοσσιαίο άγαλμα του θεού. Και οι τρεις ναοί είχαν είσοδο στη δυτική πλευρά, ένα φαινόμενο εντελώς ιδιαίτερο για την αρχαία ελληνική θρησκεία. Αυτό φαίνεται ότι συνέβη, γιατί στα δυτικά υπήρχε ήδη ο Κεράτινος βωμός, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, είχε κτιστεί από τον ίδιο τον Απόλλωνα.
Οι αθλητικές εγκαταστάσεις της Δήλου βρίσκονταν έξω από τα όρια του ιερού. Το γυμνάσιο του νησιού κτίστηκε στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Κατείχε μεγάλη έκταση, όμως γρήγορα χρειάστηκε ανακατασκευή. Ο ξυστός του γυμνασίου είχε δημιουργηθεί με χορηγία του Πτολεμαίου του Β' του Σωτήρα. Στην ίδια περιοχή με το γυμνάσιο βρισκόταν και το στάδιο, το οποίο χρονολογείται τον 3ο αι. π.Χ. αλλά δεν έχει ανασκαφεί πλήρως.
Στο νησί έχουν εντοπιστεί τρεις παλαίστρες. Η πρώτη ήταν εκείνη του Στασέα, που υπήρξε ιδιοκτήτης και παιδοτρίβης συγχρόνως. Είχε ιδρύσει την παλαίστρα μαζί με το Σωτάδη, όμως από τις επιγραφές ως μόνος ιδιοκτήτης το 126/5 π.Χ. εμφανίζεται ο Στασέας. Η μεγαλύτερη από τις τρεις ήταν η «Παλαίστρα του Γρανίτη?, η οποία είχε έκταση 2.000 τετραγωνικών μέτρων. Χρονολογείται το 2ο αι. π.Χ. και πήρε την ονομασία της από το υλικό , με το οποίο είχε κτιστεί. Ακόμη, υπήρχε η «Παλαίστρα της Λίμνης?, που είχε οικοδομηθεί τον 3ο αι. π.Χ. και κάλυπτε μία έκταση 1300 τετραγωνικών μέτρων.
|
 |
|
